Λόγω διαχρονικών παραβλέψεων τείνει να μετατραπεί σε τετελεσμένο η επανασύσταση νεοθωμανικού τσιφλικιού στο ακριτικό χωριό της Τσάτιστας στο Πωγώνι. Οι τοπικές αρχές και η κοινότητα των κατοίκων εκεί υστερούν να κάνουν τις απαραίτητες προσφυγές και ίσως δικαστικές αγωγές προκειμένου αναιρέσουν την παράνομη και εντελώς αβάσιμη διοικητική πράξη των αρμοδίων για την αναγνώριση και επαναπόδοση περιουσιών της πολιτείας με την οποία ξένος προς την περιοχή κάτοικος έχει «αποκτήσει» μαζικές εκτάσεις βοσκοτοπίων και δασών. Πρόκειται ίσως για την πιο κραυγαλέα υπόθεση αυτών των παρανομιών που κατά καιρούς βλέπουν το φως της δημοσιότητας και καταγγέλλονται απ’ τους ομογενειακούς παράγοντες.

Ωστόσο όμως με την υστέρηση νομίμων διαβημάτων τείνει να κατοχυρωθεί και δια της χρησικτησίας. Ανεξαρτήτως των ευθυνών για την μέχρι σήμερα έλλειψη πρωτοβουλιών καιρός πλέον η Δημοτική αρχή της Δερόπολης στρέψει την προσοχή προς την υπόθεση και προβεί στα ενδεικνυόμενα νομικά, δικαστικά μέσα και ανατρέψει τη δρομολογημένη εξέλιξη από πλευράς του φιλόδοξου γαιοκτήμονα. Πρόκειται για τους Leonora Galip Heba, Vladimir Galip Agaraj, Kastriot Shefqet Agaraj, Gjon Shefqet Agaraj. Φερόμενοι ως κληρονόμοι των Galip και Shefqet Agaraj οι προαναφερόμενοι παραπλανητικά και εμφανίζοντας ως τεκμήριο μια εντελώς διάτρητη απόφαση του Ειρηνοδικείου του Λιμποχόβου του έτους 1935 με δύο – τρεις μάρτυρες έχουν σφετεριστεί ουκ ολίγα αλλά πλέον των 15 000 στρεμμάτων σε όλη την έκταση πέριξ των χωριών Τσάτιστα και Μαυρόγερο έως τη γραμμή της μεθορίου Ελλάδας – Αλβανίας!!! Προφανώς πρόσεξαν οι «χαρτογράφοι» να μην παραβιάσουν την επίσημη γραμμή συνόρων διότι θα προκαλούσαν με την απόφαση τους και διακρατικό επεισόδιο. Είναι προφανώς και από κάθε άποψη μια κομπίνα καραμπινάτη απ’ αυτές που θεωρούνται παραπλάνηση των αρμοδίων απ’ το νόμο οργάνων που στην προκειμένη όπως και σε πολλές ανάλογες έχουν την πρόθεση να πέσουν θύμα της παραπλάνησης…

Ο φάκελος είναι διάτρητος όπως επισημάνθηκε αλλά και η ιστορία τεκμηριώνει το αβάσιμο της παρανοϊκής αυτής απόφασης των κρατικών οργάνων. Αποδεικνύει η περίπτωση της Τσάτιστας με τον καλύτερο τρόπο ότι η πολιτεία της Αλβανίας όχι απλώς δεν έχει απογαλακτιστεί απ’ την Οθωμανική διακυβέρνηση αλλά επαναφέρει τίτλους της σε ισχύ εν έτη 2007. Είναι όνειδος για ένα κράτος που αιχμαλωτισμένο σε λογικές καταπίεσης των Ελληνικών κοινοτήτων να υποπίπτει σε τέτοιες παραβάσεις του νόμου και να παραδίδει τέτοιες εκτάσεις στην αυθαιρεσία του κάθε ιδιώτη.

Τα πράγματα είναι ανήσυχα καθώς ο φιλόδοξος «ιδιοκτήτης» επιχειρεί να εκμεταλλευτεί τις επιφάνειες αυτές τόσο δια της κοπής των δασών όσο και της ενοικίασης – χρήσης των λιβαδιών.

Ο Συνήγορος της Πολιτείας είχε ενεργήσει σωστά όταν ο συγκεκριμένος είχε αποταθεί στην Αρχή Αναγνώρισης Κτημάτων της Περιφέρειας Αργυροκάστρου τον Μάη 2007. Δεν είχε όμως καταφέρει να ανατρέψει τη λήψη απόφασης και την έκδοση τίτλου ιδιοκτησίας. Στο ενδεχόμενο όμως προσφυγής της Δημοτικής αρχής θα είναι ένα πολύ χρήσιμο τεκμήριο απόρριψης των αποφάσεων της συγκεκριμένης αρχής.

Η ιστορία επίσης μαρτυρεί την όλη εξέλιξη της υπόθεσης των οθωμανικών τίτλων στην Τσάτιστα και το Μαυρόγερο όπως και σε άλλα χωριά της περιοχής του Πωγωνίου. Είχαν ήδη μετατραπεί σε τσιφλίκια απ’ την Οθωμανική διοίκηση απ’ τα μέσα 17ου αιώνα και είχαν καταχωρηθεί σε μπέηδες της περιοχής του Φράσερι και Τεπελενίου που είχαν ήδη εξισλαμιστεί. Τα απώλεσαν όμως στην πορεία καθώς οι κάτοικοι των περιοχών αυτών κατάφεραν να εξαγοράσουν τα δικαιώματα τους. Ο Αλί Πασά των Ιωαννίνων τα θεώρησε εκ νέου δικά του τσιφλίκια. Αλλά με την πτώση του έγιναν εμλιάκια τουτέστιν κρατικές περιουσίες του Σουλτάνου.

Στα πλαίσια των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ και καθώς το σουλτανικό ταμείο υπέφερε η περιοχή δημοπρατήθηκε το 1880 για να ξαναγίνει τσιφλίκι. Άλλα χωριά της περιοχής εξασφάλισαν τα απαιτούμενα οικονομικά μέσα και οριστικά αγόρασαν τα δικαιώματα και απελευθερώθηκαν. Οι Τσατιστινοί δεν μπόρεσαν με συνέπεια ο Maliq Pasha, απ’ το Λιμπόχοβο, ανιψιός εκ της αδερφής Χαϊνίτσα του Αλί να αποκτήσει έναντι εξευτελιστικού αντίτιμου τα δικαιώματα και να μετατρέψει σε τσιφλίκι του τις κρατικές γαίες της κοινότητας. Έχει τη δική του σημασία η αναφορά στις κρατικές επιφάνειες διότι ωστόσο και ιδιώτες αλλά κυρίως η Μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος είχαν δικούς τους επικαιροποιημένους τίτλους.

Ο προαναφερόμενος τσιφλικάς στα πλαίσια οικογενειακών γάμων και συνοικήσεων με τα σχετικά της εποχής προικιά μετέφερε στον εκ Τεπελενίου Αγκαραϊ (κληρονόμοι του οποίου εμφανίζονται σήμερα ως δικαιούχοι) μέρος της συγκεκριμένης ιδιοκτησίας. Το 1924 σε καινούργιες ιστορικές συνθήκες το χωριό και ειδικά οι πολυάριθμη κοινότητας τους στις ΗΠΑ με Σύλλογο που συνέστησαν εκεί κατάφερε να συγκεντρώσει αξιόλογο ποσό χρημάτων και να εξαγοράσει το κληρονομημένο τσιφλίκι απ’ τους Λιμποχοβίτες Ζουζούνι, κληρονόμοι του ειρημένου Μαλίκ μπέη. Οι Αγκάραϊ δεν δέχτηκαν τότε να διαπραγματευτούν το μερίδιο τους. Στη συνέχεια τη δεκαετία του 30 οι Τσατιστινοί επανήλθαν σε συζητήσεις και διαπραγματεύσεις και ο Σεφκέτ Σεϊντουλά Αγκάραϊ τους περιέπλεξε καθώς δεν δέχτηκε ως αρχικής είχε συμφωνηθεί την συνολική και εξ ονόματος της κοινότητας διαπραγμάτευση αλλά την ανά οικογένεια συμβατική πώληση κατά τη δυνατότητα της κάθε μιας. Η διαδικασία όχι μόνο προχώρησε έστω και υπ αυτές τις δυσμενείς συνθήκες αλλά έτεινε να ολοκληρωθεί εάν δεν παρεμβάλλονταν η Ιταλική κατοχή, ο Πόλεμος και η περίοδος της κομμουνιστικής δήμευσης όπου δεν υπήρχε λόγος συνέχειας. Οι μαρτυρίες λένε ότι το μεγαλύτερο μέρος της «περιουσίας» αυτής των Αγκαραϊ είχε ήδη απαλλοτριωθεί με κόπους και θυσίες των Τσατιστινών. Στην ουσία δηλαδή η υπόθεση είναι όλη υπέρ της κοινότητας. Εάν η αλβανική πολιτεία επιστρέφει και αναγνωρίζει τα όσα ίσχυαν επί Οθωμανικής και μετέπειτα περιόδου στο πεδίο των ιδιοκτησιών όχι απλά έχει διαπράξει ποινική πράξη πλαστογραφίας προς όφελος ξένου ιδιώτη αλλά οφείλει να επιδιορθώσει θεωρώντας τις συγκεκριμένες επιφάνειες ούτε καν δημόσιες αλλά κοινοτικές.

Επειδή το δίκιο όλο είναι με τους Τσατιστινούς θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητοι χειρισμοί και να παροτρυνθεί η κοινότητα τους να ξεκινήσει την αναζήτηση της αποκατάστασης του δίκιου. Διότι οι Αγκαραϊ έστω απ’ την συμπεθεριά με του Λιμποχοβινούς Οθωμανούς γαιοκτήμονες δεν είχαν αποκτήσει παρά το ¼ του διαφιλονικούμενου τσιφλικιού. Είναι εντελώς αμφισβητήσιμο εάν σ’ αυτό συμπεριλαμβάνονταν τα δάση και τα βοσκοτόπια ή μόνο γης καλλιεργήσιμη. Και επί το πλείστον χάρη στο δικό τους μόχθο και χρήματα που εξασφάλισαν στην ξενιτιά έχουν και απ’ τους Αγκάραϊ εξαγοράσει την πλείονα της επιφάνειας. Τι λοιπόν τους εμποδίζει να προχωρήσουν στα ένδικα μέσα; Αδιαφορία; Να ξεπεραστεί έστω και στη μνήμη των θυσιών και αγώνων των προγόνων τους. Και προς συμφέρον των επόμενων γενεών διότι η περιοχή μόνο υπό τη δική τους φροντίδα θα προστατευθεί ενώ ο αυθαίρετος καταπατητής θα την εκμεταλλευτεί ληστρικά και θα καταστρέψει οριστικά δυνατότητες αειφόρου δια του τουρισμού ανάπτυξης.

Λεπτομέρεια καθόλου ασήμαντη ως χαρακτηρισμένη οικολογική περιοχή και στην παραμεθόριο η υπόθεση πρέπει να προσελκύσει και την προσοχή της Ελλάδας. Επί το πλείστον ότι και η ΕΕ και η Επιτροπή εφόσον στο Πωγώνι ένθεν κακείθεν των συνόρων έχει εφαρμόσει προγράμματα πολιτιστικής κληρονομιάς, οικολογίας, ανάδειξης φυσικού κάλους και τουρισμού της υπαίθρου πρέπει να ενημερωθεί κατάλληλα για την υπόθεση.