Το δημοτικό τραγούδι «Δεροπολίτισσα» είναι από τα πιο γνωστά και προσφιλή όχι μόνο στην περιοχή της Δρόπολης αλλά και σε όλη την Ήπειρο. Κατά καιρούς έχουν γραφτεί κείμενα γι’ αυτό και έχει συμπεριληφθεί σε συλλογές, ενώ διάφορες ηχογραφήσεις έχουμε από το πρώτο μισό του προηγούμενου αιώνα κι έπειτα.
Μια από τις πρώτες καταγραφές του σε έντυπο, αν όχι η πρώτη[1], είναι εκείνη του σημαντικού λόγιου από τη Δρόβιανη Αθανάσιου Πετρίδη. Ο Πετρίδης, ίσως περισσότερο γνωστός για μια από τις δημοσιεύσεις του «Χρονικού της Δρόπολης», ήταν μια πολύπλευρη προσωπικότητα που συγκέντρωνε λαϊκές παραδόσεις, ιστορικά έγγραφα του τόπου του και της ευρύτερης περιοχής και αρθρογραφούσε σε εφημερίδες και φιλολογικά περιοδικά του τέλους του 19ου – αρχές 20ου αιώνα (για ποικίλα θέματα, ιστορικά, γλωσσολογικά κτλ). Στο πλαίσιο της δραστηριότητάς του αυτής δημοσιεύει στα «Νεοελληνικά ανάλεκτα του φιλολογικού συλλόγου Παρνασσού», έτος 1870, μια εκδοχή του ιστορικού δημοτικού άσματος που αναφέρεται στις διώξεις των χριστιανικών πληθυσμών κατά την Οθωμανική Περίοδο (οι απόψεις διίστανται σχετικά με το ποιο κύμα εξισλαμισμών ή άλλο γεγονός ενέπνευσε τη λαϊκή Μούσα).
Διαβάζοντας το κείμενο, δεν μπορεί να μη σταθεί κανείς στη χρήση του όρου Δρυϊνουπολίτισσα εκ μέρους του κατά την καταγραφή. Ο αναγνώστης καλείται να θεωρήσει ως δεδομένο, πως οι χωρικοί, ας πούμε στον κάμπο της Δερόπολης ή και κάπου αλλού, θα χρησιμοποιούσαν τη λέξη αυτή όταν απέδιδαν το πασίγνωστο τραγούδι. Κάτι που φυσικά φαντάζει απίθανο! Κατά πάσα πιθανότητα έχουμε μια λόγια παρέμβαση του ιδίου με σκοπό τον «καθαρισμό» του σημαντικού αυτού πολιτιστικού επιτεύγματος από γλωσσικούς «χυδαϊσμούς». Και η τάση αυτή διαφαίνεται από την πρώτη κιόλας λέξη του σύντομου σχολιασμού του. Στην παραπομπή της λέξης Δρυϊνούπολη κάνει λόγο για εκχυδαϊσμό και παραφθορά σε Δρόπολη, όπως και για παραμόρφωση και μεταποίηση ονομάτων πόλεων και χωρών. Προφανώς και θα πρόκειται για μια απόπειρα επαναφοράς των αρχικών «ενδεδειγμένων» ονομασιών. Θα μπορούσε να επισημανθεί στην περίπτωση αυτή ο απόηχος της χρήσης αρχαίων ονομασιών, για τοποθεσίες και λαούς από χρονογράφους των τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου. Φέρνουμε ως «ακραίο» παράδειγμα τον ιστορικό Λαόνικο Χαλκοκονδύλη (15ος αιων.) ο οποίος χρησιμοποιεί αρχαίες ονομασίες όπως Σκύθαι, για τους Τούρκους, Τριβαλλοί για τους σύγχρονους Σέρβους, Μυσοί, για τους σύγχρονους Βούλγαρους κτλ.[2]
Στον απόηχο αυτό, ο Πετρίδης έχει να επιδείξει κι άλλα δείγματα εξαρχαϊσμού και αποσκορακισμού «ανεπιθύμητων» όρων της γλώσσας στα κείμενά του. Το πιο γνωστό ίσως σε μας παράδειγμα είναι η δημοσίευση του «Χρονικού της Δρόπολης» (ή «Χρονικού της Δρυϊνούπολης») υπό τον τίτλο «Χρονικόν Δρυοπίδος», κάνοντας έτσι αναφορά στο αρχαίο φύλλο των Δρυόπων[3]. Βέβαια οι παρεμβάσεις κατά την συλλογή παραδοσιακών τραγουδιών είναι ένα φαινόμενο που, για διάφορους λόγους, συναντάται συχνά στους σύγχρονούς του καταγραφείς αλλά και σε μεταγενέστερους συγγραφείς[4]. Για να μείνουμε στην περιοχή της Δρόπολης, αξίζει να σημειωθεί πως το ίδιο το προαναφερθέν χρονικό είναι ένα λόγιο κατασκεύασμα των αρχών του 18ου αιώνα[5].
Όσον αφορά τους Βορειοηπειρώτες λογίους (αλλά και γενικά) θα έπρεπε να τονιστεί πως πρόκειται για ανεπαίσθητα «μειονεκτήματα»[6] εκ μέρους τους σε σχέση με την προσφορά τους! Αν λάβει κανείς υπόψη τα μέσα και τις συνθήκες της εποχής, συνειδητοποιεί την ανεκτίμητη αξία του έργου τους και το τεράστιο κενό που θα επικρατούσε στον χώρο αν δεν υπήρχαν οι φωτισμένοι αυτοί άνθρωποι!
Ο Παναγιώτης Αραβαντινός πάντως, γνωστός ιστοριοδίφης και συγγραφέας του 19ου αιώνα, στην δική του καταγραφή χρησιμοποιεί τον όρο Δροπολίτισσα.[7]
Κατά συνέπεια, θα ήταν δικαιολογημένη η οποιαδήποτε καχυποψία σχετικά με τις καταγραφές του Αθανάσιου Πετρίδη (και γενικά των συγγραφέων της περιόδου). Δεν μπορούμε δηλαδή να είμαστε σίγουροι αν τα επιφωνήματα Ω! (-Δρυϊνουπολίτισσα) και Ωχ! (-καημένη) αποτελούν αποσπάσματα καταγραφής κάποιας παραλλαγής του τραγουδιού ή «μεταποίηση» του ιδίου. Σε μεταγενέστερες εκδοχές και στο τραγούδι όπως τραγουδιέται σήμερα, έχουμε το επιφώνημα Μωρ (-Δεροπολίτισσα) και Μωρ (-καημένη). Στην κοντινή χρονικά καταγραφή του Αραβαντινού, το έτος 1880, έχουμε τον όρο μωρή (-καυμένη). Ίσως να πρόκειται για μια απόπειρα απόκρυψης του «μαλλιαρού» μωρέ και αντικατάστασή του με το πιο εύηχο και «ελληνοπρεπές» επιφώνημα Ω.
Η ίδια αμφιβολία φρονούμε, αν και δεν αποκλείεται να πρόκειται για απόσπασμα κάποιας παραλλαγής (!), πως ισχύει και για τον στίχο «Αχ! πως νάχω κι εγώ νου;» ο οποίος επιστεγάζει την θρηνητική κραυγή που αποτελεί το συγκεκριμένο τραγούδι. Σε καμιά από τις γνωστές παραλλαγές δεν συναντάται ο συγκεκριμένος στίχος.
Πρόσθετος σε σχέση με μεταγενέστερες εκδοχές φαίνεται να είναι και ο στίχος «και μας πάνουν ’ς τα Τζαμιά».
Εντύπωση προκαλεί τέλος, η αναφορά του Πετρίδη, εκτός από τα περίφημα φέσια με τα χρυσά και αργυρά νομίσματα των γυναικών της Δρόπολης, σε λευκές φουστανέλες που επίσης φορούν «ώσπερ άνδρες και φαίνονται αληθώς Αμαζόνες»!
http://periodikodrys.gr/
