Χιλιάδες είναι τα έθιμα που αναβιώνουν την περίοδο των γιορτών, το αποκαλούμενο Δωδεκαήμερο, αρχής γενομένης από τα κάλαντα της παραμονής των Χριστουγέννων. Μ ε ρίζες στην αρχαιότητα, οι τελετουργικές αυτές συνήθειες γεμίζουν χαρές μικρούς και μεγάλους, τις προσμένουν όλοι με λαχτάρα και ίσως είναι οι μοναδικές επαναλαμβανόμενες πολιτισμικές αναφορές που δεν κουράζουν.
Ο λόγος είναι ότι κρατούν από πολύ παλιά και αγγίζουν αρχετυπικές ανάγκες. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των εθίμων η σηματοδότηση της γιορτής, της έναρξης του καινούργιου και ο ευχετικός εξευμενισμός του άγνωστου «αύριο». Συνυφασμένα με την Άνοιξη, ανάγονται άλλωστε στα αρχαία «χελιδονίσματα» που ψάλλονταν τον Μάρτιο, τα κάλαντα φέρνουν μαζί τους την νίκη τους φωτός επί του σκότους, της ημέρας επί της νύχτας, συνοδεύοντας την αναγέννηση της φύσης.
Με ένα κλαδί «απού κρανιά»
«Αν και ήταν ταυτισμένα με την αρχή της άνοιξης εμπεριέχουν επίσης όπως και στις μέρες μας ευχετικούς στίχους για την καλοχρονιά, έχουν σχέση για τον νοικοκύρη, τα μέλη της οικογένειας», αναφέρει η λαογράφος του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη», Σταυρούλα Πισιμίση.
Εξηγώντας την προέλευση, τον χρονολογικό προσδιορισμό και την μορφή που έχουν πάρει σήμερα ανά την Ελλάδα τα κάλαντα του Δωδεκαημέρου η κ. Πισιμίση σημειώνει: «Τα πράγματα αλλάζουν για πρώτη φορά το 153 πΧ, όταν οι ανώτατοι άρχοντες του ρωμαϊκού κράτους άρχισαν να αναλαμβάνουν το αξίωμά τους την 1η Ιανουαρίου. Από τότε η ημέρα αυτή άρχισε να θεωρείται ως αρχή του έτους. Οι Χριστιανοί όμως δεν γιόρταζαν την 1η αλλά την 6η Ιανουαρίου, που ήταν η βάπτιση του Χριστού. Το 354 πΧ στα μέσα του 4ου αιώνα διαχωρίστηκε στη Ρώμη η γιορτή γεννήσεως του Χριστού κι έγινε στις 25 Δεκεμβρίου. Έτσι καθιερώθηκε ως ημερομηνία γέννησης του Χριστού η 25η Δεκεμβρίου και η 1η Ιανουαρίου ως η πρώτη μέρας της νέας χρονιάς».
Γέννημα της εναλλαγής των εποχών και του καθοριστικού ρόλου αυτής της εναλλαγής στην αγροτική ζωή, τα κάλαντα, γνωστά και ως «καλιάντασμα» με έναν βασικό ευχετικό κορμό για το νοικοκυριό διαφοροποιούνται από περιοχή σε περιοχή, μεταφέροντας σε αυτό το πολιτισμικό δρώμενο τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου. Αυτή η διαρκής παρουσία της φύσης αναγνωρίζεται και στο γεγονός ότι «η παράδοση και ο λαϊκός πολιτισμός θέλει τα παιδιά της υπαίθρου να κρατούν στο χέρι τους ένα χλωρό ραβδί από την φύση, που έχουν κόψει είτε από κρανιά είτε από άλλο δέντρο…».
«Κρατώντας αυτό το χλωρό κλαδί με το οποίο όχι μόνο χτυπάνε την εξώπορτα του σπιτικού, αλλά ακουμπούν και όλα τα μέλη της οικογένειας, προκειμένου να τους μεταφέρουν την θαλερότητα, την ζωντάνια, τις ευχές» , εξηγεί η κ. Πισιμίση, θεωρούσαν ότι μπορούν να μεταδώσουν τις «γονιμοποιητικές δυνάμεις» της φύσης, να την εξευμενίσουν και να πορευτούν στο πάντοτε άγνωστο αύριο με την ελπίδα ότι το καινούργιο θα είναι καλύτερο. «Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας …»
Με πληροφορίες από το ΑΠΕ-ΜΠΕ
