Του ΜΙΧΑΛΗ Γ. ΤΡΙΤΟΥ, Καθηγητή Α.Π.Θ.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία και το γένος των Ελλήνων γιορτάζουν αύριο τη μνήμη του Μεγάλου Διδάχου του γένους Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος υπήρξε για τους συγχρόνους του και παραμένει πάντοτε στη συνείδηση της Εκκλησίας ένα εξαίρετο υπόδειγμα αποστολικού ζήλου, ασκητικής πνευματικότητας και αγιότητας βίου σε μια κρίσιμη περίοδο για τα πεπρωμένα του Ελληνισμούκαι της Ορθοδοξίας.
Σε όλη του τη ζωή συνδύασε αρμονικά την Ορθοδοξία με τον Ελληνισμό, την Εκκλησία με το Σχολείο, τη διδαχή με τα έργα, τον θεωρητικό με τον πρακτικό βίο, το κήρυγμα με τη μυστηριακή εμπειρία της θείας λατρείας.
Προς τιμήν του Αγίου Κοσμά, ύστερα από προτροπή του Μητροπολίτου Βελεγράδων Μελετίου, συνέθεσε ασματική ακολουθία ο διδάσκαλος του γένους Σάπφειρος Χριστοδουλίδης. Η ακολουθία εκδόθηκε στη Βενετία το 1814.
Πρόκειται για ένα θαυμάσιο υμνολογικό κείμενο, που διακρίνεται για το θεολογικό του βάθος, τη λυρικότητα και την φιλολογική του αρτιότητα. Ο υμνογράφος χρησιμοποιεί τις ωραιότερες ποιητικές εκφράσεις για να εγκωμιάσει «Κοσμάν τον θείον, τον μέγαν καθηγεμόνα και διδάσκαλον, τον πράξει και θεωρία διαλάμψαντα».
Στην ασματική του ακολουθία ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης αποκαλεί τον Κοσμά «Χριστολάτρην», «υπογραμμόν των ασκητών», «της ευσεβείας υπόδειγμα», «τοις Αναργύροις εφάμιλλον», «τα ίσα φέροντα τοις Αποστόλοις», «Μαρτύρων θείο εγκαλλώπισμα», «Ιερομύστην», «ομότροπον των Αποστόλων», «Παύλου τον ζηλωτήν».
Σε ηλικία 45 ετών ο άγιος, ενώ ήταν αφιερωμένος στην άσκηση και την προσευχή της αγιορείτικης ζωής, δέχεται την κλήση του Θεού για τον ευαγγελισμό των ανθρώπων. Εγκαταλείπει την ηρεμία της Μονής Φιλοθέου και ρίχνεται με αποφασιστικότητα και αυταπάρνηση στη διακονία του «εν αιχμαλωσία» ευρισκομένου Γένους. Στο δοξαστικού του εσπερινού της γιορτής ο υμνογράφος περιγράφει αυτά τα περιστατικά ως εξής: «Των όντων εκμελετήσας το άστατον και το Σταυρόν του Χριστού ευαγγελικώς επ’ ώμων αράμενος, αποστολικώς τον λόγον της ευσεβείας πάσι διέσπειρας, αναργύρως την χάριν των ιαμάτων δαψιλευόμενος».
Ο Άγιος Κοσμάς διέτρεξε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, πιθανόν και το βόρειο τμήμα της Πελοποννήσου, καθώς και αρκετά νησιά στο Αιγαίο και στο Ιόνιο. Ιδιαίτερη φροντίδα έδειξε στην ενιαία Ήπειρο, όπου τα προβλήματα ήταν πολλά λόγω των συχνών εξισλαμισμών. Στους κόπους, τους μόχθους και τους αγώνες του πατρο-Κοσμά για τη διάδοση του ευαγγελίου της ειρήνης κάνει συχνά λόγο στην ακολουθία του ο υμνογράφος: «Τους λαμπρούς αγώνες σου, ους υπέρ της πίστεως ηγώνισαι, τις διηγήσεται, ιερομάρτυς πανένδοξε; τους ιδρώτας, τους πόνους, τους ανά πάσαν πόλιν προσγινομένους σοι διά το κήρυγμα». Και αλλού «Την υφήλιον άπασαν, ευσεβώς κατήρδευσας, Ιερώτατε, σπείρων τον λόγον της πίστεως ταις των πάντων ακοαίς». Ήταν τόσο μεγάλο το πάθος του Αγίου Κοσμά για τον ευαγγελισμό του λαού του Θεού, ώστε, όπως γράφει ο ιερός υμνογράφος στο δοξαστικό των αίνων «ου γαρ έδωκεν ύπνον αυτού τοις οφθαλμοίς ουδέ των πόνων ανάπαυσιν, έως ου τον λόγον του ευαγγελίου τοις πιστοίς διετράνωσε και τας καρδίας των πιστών εκ βυθού της πλάνης προς επίγνωσιν θείαν μετήγαγε».
Ένα από τα χαρίσματα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού είναι το χάρισμα «του θαυματουργείν». Σύμφωνα με το απολυτίκιο της γιορτής, ο άγιος «νέμει τας ιάσεις τοις πιστώς προσιούσιν». Η αγία κάρα του, την οποία ιδιαιτέρως ευλαβείτο και αυτός ακόμη ο αλλόθρησκος Αλή Πασάς, είναι πηγή θαυμάτων. Ο ιερός υμνογράφος αφιερώνει μεγάλο μέρος της ασματικής ακολουθίας στα θαύματα του αγίου. Ενδεικτικά αναφέρουμε την προτροπή του «Των ευσεβών άπαν σύνταγμα, εγκωμίων άνθεσιν επιλέκτοις, του Χριστού θεράποντος στέψωμεν Κάραν την αγίαν χρεωστικώς», «εξ ής άφθονα προχείται τα ιάματα και δαψιλή τοις πόθω προσιούσιν ενεργείται τα θαυμάσια». Στον ιερομάρτυρα Κοσμά ο Κύριος χάρισε «των θαυμάτων την ενέργειαν», «αντάξιον των πόνων» στους οποίους αυτός υπεβλήθη για τη διάδοση του ευαγγελίου της ειρήνης. Δικαιολογημένα, η πόλη των Βελεγράδων (σημερινό Μπεράτι) κατέχει τα λείψανα του αγίου «ως όντως θείον πλούτον και θησαυρόν των θαυμάτων ακένωτον».
Ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης δεν ξεχνάει να απονείμει την τιμήν και στην πατρίδα του αγίου, την Αιτωλία, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Αυχεί λαμπρώς η Αιτωλία, την κοσμήτορα κόσμου παντός τον Μέγαν, Ιερέα Θεού, βλαστήσασα ως ρόδον, ου της οσμής επλήσθησαν οι εν πίστει προσιόντες».
Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, «ο κόσμου κόσμος, η δ΄ ωραιότης» υπήρξε μια μεγάλη και πολυδιάστατη πνευματική προσωπικότης. Μάρτυς, κήρυξ, Απόστολος, Μοναστής, Ιερεύς. Αυτός ο σπάνιος συνδυασμός των χαρισμάτων του αγίου πνεύματος στο πρόσωπο του αγίου κάνει τον υμνογράφο να αναφωνεί: «Τι σε προσκαλέσωμεν, τρισμάκαρ; Μάρτυρα, ότι υπέρ Χριστού του Θεού το σον αίμα εξέχεας. Κήρυκα, ότι τον τόνον της Χριστού βασιλείας τοις πάσιν εκήρυξας. Απόστολον, ότι τον λόγον του ευαγγελίου, αποστολικώς τοις πιστοίς διετράνωσας. Μοναστήν τε, ότι τον σον βίον ώσπερ κάτοπτρον καθαρόν της ασκήσεως εγκατέλιπες. Ιερέα, ότι ιερουργών, σε εαυτόν ώσπερ θυσίαν καθαράν προσήγαγες τω Κυρίω σου».
Ο Ιερομάρτυς και Ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, αφού στην επίγεια ζωή του «διήλθεν δια πυρός και ύδατος», βρίσκεται ήδη δοξασμένος και δικαιωμένος στην ατέρμονη αιωνιότητα «όπου ήχος καθαρός εορταζόντων». Η στρατευομένη Εκκλησία, δια του εκ Γραμμένου Ηπείρου υμνογράφου Σαπφείρου Χριστοδουλίδου, τον παρακαλεί «ως παρρησίαν έχων πολλήν προς Σωτήρα Κύριον», «μη διαλίπη πρεσβεύων, υπέρ των πίστει και πόθω προσιόντων τη Σορώ τη αγία και πιστώς εκτελούντων την σεβάσμιον μνήμην αυτού».
Proinoslogos
