Γιώργος Πρεβελάκης: Τα Βαλκάνια και η παραπαίουσα Ευρώπη

Δημοσιεύθηκε: 19/04/2019 07:21 Τελευταία Ενημέρωση: 19/04/2019 07:21 Από: Tachydromos

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ*

Η δημόσια συζήτηση στη Γαλλία ενόψει των ευρωεκλογών, από τη βαλκανική οπτική, παρουσιάζει απελπιστική εικόνα. Οι υποψήφιοι, εκφράζοντας προφανώς την κοινή γνώμη, αρνούνται συλλήβδην τη διεύρυνση στα «Δυτικά Βαλκάνια» – ακόμη και για την παραδοσιακά φίλη Σερβία, η ένταξη παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες. Ως προς την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, δεν τίθεται καν θέμα: δεν έχει θέση στην Ευρώπη, ούτε τώρα ούτε ποτέ.

Η στάση αυτή απέναντι στο αναβιώσαν «Ανατολικόν Ζήτημα» εξηγείται. Ανάμεσα στη Σύνοδο Κορυφής στη Θεσσαλονίκη (2003) και σήμερα, έχουν παρεμβληθεί κρίσεις και απογοητεύσεις. Τότε, η μαζική είσοδος των τέως κομμουνιστικών χωρών (2004, 2007) έμοιαζε να προοιωνίζεται και τον «εξευρωπαϊσμό» των Βαλκανίων, ενδεχομένως και της Τουρκίας.

Ομως, η οικονομική κρίση, το προσφυγικό πρόβλημα και το Brexit ανέστειλαν την αισιοδοξία και κινητοποίησαν τα ευρωπαϊκά αμυντικά ανακλαστικά. Στις χώρες-μέλη της Κεντρικής Ευρώπης ανεβίωσε ο αυταρχισμός και αμφισβητήθηκαν οι αρχές του πολιτικού φιλελευθερισμού. Στον Νότο, με έξαρση στην Ελλάδα, αναζωπυρώθηκαν τα αντιγερμανικά στερεότυπα. Η ιδεολογική συνοχή της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχει διαρραγεί. Ακρα Αριστερά και άκρα Δεξιά συγκλίνουν στην αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής πορείας.

Επειτα από μία δεκαετία κατά την οποία η Ευρώπη παραμέλησε τα Βαλκάνια, οι υπεύθυνοι ξαφνικά ανησύχησαν – τους αφύπνισε η διείσδυση της Ρωσίας, της Τουρκίας και της Κίνας. Η «στρατηγική για τα Δυτικά Βαλκάνια» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η Σύνοδος Κορυφής στη Σόφια επεχείρησαν να αναδείξουν το βαλκανικό πρόβλημα και να προτείνουν, έστω και άτολμα, κάποιες λύσεις. Ομως, η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη δεν ακολουθεί. Η κατάρρευση της εικόνας της Ελλάδας μετά το 2010 συμπαρέσυρε όλα τα Βαλκάνια. Εχει εμπεδωθεί η πεποίθηση ότι η περιοχή αυτή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί σε ισότιμη βάση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Διπλωμάτες και υπεύθυνοι της Ευρωπαϊκής Ενωσης ανεμίζουν σε κάθε ευκαιρία τη συμφωνία των Πρεσπών, ως απόδειξη θετικών εξελίξεων, χωρίς όμως να αναστρέφουν την παγιωμένη εικόνα.

Καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες παραμένουν δημοκρατικές, η αρνητική διάθεση της κοινής γνώμης επηρεάζει την εξωτερική πολιτική. Σε αντίθεση με τη Ρωσία ή την Κίνα, οι οποίες χαράσσουν πολιτική με καθαρά γεωπολιτικά κριτήρια, η Ευρώπη τείνει να αποσυρθεί από το βαλκανικό πεδίο.

Ηδη, το κλίμα στα Βαλκάνια είναι εξαιρετικά ανησυχητικό. Η οικονομία δεν δείχνει σημεία προόδου η νεολαία αναζητεί τρόπους να διαφύγει από μια περιοχή αδιέξοδη, χωρίς ελπίδα. Το κενό αυτό καταλαμβάνουν ο αυταρχισμός, η διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα και οι τυχοδιωκτικές πολιτικές δυνάμεις. Η βία απειλεί να επανεμφανιστεί απέναντι στην απελπισία των κλειστών οριζόντων. Οσο η Ευρώπη δεν εκπέμπει ένα αισιόδοξο μήνυμα, η κατάσταση θα επιδεινώνεται.

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και των ενδο-γιουγκοσλαβικών συγκρούσεων, οι βαλκανικές ελπίδες συνδέθηκαν με την ευρωπαϊκή προοπτική, μια λύση ευκολίας για τους λαούς και τις ηγεσίες τους. Εμπνευσμένοι από το ελληνικό προηγούμενο, μετέθεσαν στον εξωτερικό παράγοντα το βάρος και την ευθύνη για την ανασύνταξη της περιοχής.

Αγνοήθηκε η προοπτική της περιφερειακής συνεργασίας, στο όνομα των διμερών σχέσεων κάθε χώρας με την Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ. Η Ευρώπη παρασύρθηκε από την υπεροψία της και ενεθάρρυνε τις βαλκανικές ψευδαισθήσεις. Τώρα οι πολίτες της, όπως φαίνεται από τη στάση της γαλλικής κοινής γνώμης, αποποιούνται τη βαλκανική σκηνή η οποία απεδείχθη πολύ δύσκολη στην κατανόηση και στον χειρισμό. Τα Βαλκάνια βρίσκονται έτσι στο κενό. Σβήνει το ευρωπαϊκό όνειρο, ενώ έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος για μιαν εναλλακτική πορεία, στηριγμένη στη δυναμική και στον ενθουσιασμό των πρώτων χρόνων της ελευθερίας.

Εν τω μεταξύ, οι κίνδυνοι αυξάνουν. Η πρόσφατη και συνεχιζόμενη αλβανική πολιτική κρίση εγείρει ανησυχίες, φόβους, ίσως και κινδύνους. Η κατάσταση στην Τουρκία εξελίσσεται σε ωρολογιακή βόμβα για ολόκληρη την περιοχή. Ακόμη και η «επιτυχία» των Πρεσπών μπορεί να λειτουργήσει αντιστρόφως. Το συσσωρευμένο επί μία δεκαετία αίσθημα εθνικού εξευτελισμού και υποτίμησης στην Ελλάδα μπορεί να προκαλέσει ακροδεξιά σύνδρομα και τη συνεπαγόμενη πολιτική εκμετάλλευση.

Οι Γάλλοι ψηφοφόροι δεν υποψιάζονται ότι το επιπόλαιο, υπεροπτικό βλέμμα στη νοτιοανατολική περιφέρεια της Ευρώπης επιδρά καταλυτικά. Οταν θα αισθανθούν τις συνέπειες και στα δικά τους εδάφη, θα είναι ίσως αργά. Καθώς η Ελλάδα είναι από τις πλέον εκτεθειμένες χώρες, θα έπρεπε να ασκεί ενημερωτικό και παιδαγωγικό ρόλο στους απόμακρους Δυτικοευρωπαίους. Αντιθέτως, είναι άκρως επικίνδυνο να εμπλέκει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη στα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα. Η δαιμονοποίηση των αντιδράσεων στη συμφωνία των Πρεσπών, επί παραδείγματι, αναζωπυρώνει τα ξενόφοβα ευρωπαϊκά ανακλαστικά και ενισχύει την άρνηση απέναντι σε κάθε είδους βαλκανική εμπλοκή – δηλαδή, ακριβώς η διάθεση που κυριαρχεί στην προεκλογική Γαλλία.

Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris 1).*

Kathimerini.gr

Κοινοποίηση

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Live Stream

Coming Soon