Για τους ενασχολούμενους με την Αλβανία, την ιστορία συγκρότησης κράτους των Αλβανών και κατ επέκταση με τα ελληνοαλβανικά (τα ζητήματα είναι συνυφασμένα όχι μόνο λόγω γεωγραφικής γειτνίασης ή ότι στην επικράτεια της Αλβανίας συμπεριλήφθηκαν ελληνικοί πληθυσμοί κι εδάφη αλλά για πολλούς περισσότερους λόγους) παρουσιάζει πολύ μεγάλη αξία η ιστορική έρευνα της Βουλγάρας, Θεοδώρα Τόλεβα.

Από τις εκδόσεις της Ελληνικής Επιτροπής Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης κυκλοφορεί στην ελληνική ήδη απ’ το 2018. Σχεδόν ταυτόχρονα μεταφράστηκε και στην Αλβανική γλώσσα και αυτό επίσης έχει τη δική του σημασία.

Πρόκειται για το βιβλίο «Η επιρροή της Αυστροουγγαρίας στην διαμόρφωση του αλβανικού έθνους 1896-1908». Είναι ένα βιβλίο με βάση την διδακτορική διατριβή της συγγραφέας στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης το 2008.

Η ιστορικός ερευνητής απ’ την Βουλγαρία με την παρούσα εργασία η οποία στηρίζεται σε ενδελεχή εξέταση των αρχείων της Βιέννης, ειδικά δε του Αρχείου του Οίκου, της Αυλής και του Κράτους, φέρνει στο φως την ενασχόληση της κραταιής τότε Αυτοκρατορίας στη δημιουργία πρώτα – πρώτα συνειδήσεως αλβανικής και ενιαίου έθνους ως προϋπόθεση για τη δημιουργία κράτους για τους αλβανόφωνους πληθυσμούς, καθότι η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας φαίνονταν στον ορατό ορίζοντα πλέον.

Η συγγραφέας έφυγε πολύ νωρίς απ’ τη ζωή, πέθανε από καρκίνο το 2011, άφησε όμως πίσω μια εντελώς καινούργια προσέγγιση για τη διαδικασία πως θεμελιώθηκε κράτος στην Αδριατική που εξυπηρετούσε όχι τόσο τους αλβανόφωνους πληθυσμούς όσο σχεδιασμούς και συμφέροντα της Βιέννης, όπως σχεδόν ανάλογα το κράτος της κεντρικής Βαλκανικής για του Σλαβόφωνους Μακεδόνες.

Η έρευνα της Τόλεβα καταδεικνύει με σαφή τρόπο πως μέσα από μυστικές συσκέψεις στο Υπουργείο των Εξωτερικών της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας σχεδιάστηκαν, χρηματοδοτήθηκαν και υλοποιήθηκαν οι διαδικασίες εκείνες που οδήγησαν σταδιακά στην ιδέα ίδρυσης κράτους για τους αλβανόφωνους πληθυσμούς στην Αδριατική. Η ίδια μολογεί ότι πρόθεση της ήταν η αναζήτηση πηγών στα Αρχεία της Βιέννης που σχετίζονταν με το ρόλο της Αυτοκρατορίας στο «Μακεδονικό», πράγμα φυσιολογικό καθώς συνδέεται άμεσα με τη Βουλγαρία, χώρα καταγωγής της ιστορικού. Ωστόσο όμως «έπεσε» πάνω σε αρχειακό υλικό πλούσιο μεν αλλά καθόλου ερευνημένου και άλλο τόσο υπό το πρίσμα μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης. Η ανάγνωση του υλικού αυτού, η τοποθέτηση του στο όλο ιστορικό πλαίσιο, η τεκμηρίωση και η συστηματοποίηση του δεν οδήγησε απλά στην σπουδαίας αξίας διδακτορική της διατριβή.

Το συμπέρασμα όπως η ίδια το επισημαίνει και προκύπτει πολύ πιο έντονα απ’ την ανάγνωση του βιβλίου είναι καταπληκτικό.

Ανατρέπει όλη την έως σήμερα προσέγγιση και βιβλιογραφία σε πολύ μεγάλο βαθμό. Διότι όλη η περί της αλβανολογίας έρευνα θεωρεί μέχρι σήμερα δεδομένη την ύπαρξη εθνικής ιδέας και συνείδησης στους κόλπους των αλβανόφωνων πληθυσμών. Ωστόσο αυτό δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Εξ ου και ο ρόλος της Αυστροουγγαρίας είναι καταλυτικός. Κατ αρχή στο σχεδιασμό της θεμελίωσης αυτού που θα λέγαμε «εθνικό πόθο» και στη συνέχεια την όλη υλοποίηση του πλαισίου: εντύπων για την καλλιέργεια συνείδησης, ενιαίου γλωσσικού εργαλείου και αλφαβήτου, σχολεία, συνεννόηση των διαφόρων ομάδων σε κοινή πλατφόρμα, διπλωματικοί χειρισμοί, λογοτεχνία στην αλβανική, διαχείριση του ευαίσθητου θρησκευτικού τοπίου κ.α.

Όλα αυτά χρηματοδοτήθηκαν πλουσιοπάροχα και οδήγησαν στις γνωστές πλέον ιστορικές πραγματικότητες.

Αναφέρει το βιβλίο: «… Το 1896 η Βιέννη αποφάσισε να διεξαγάγει ένα πρόγραμμα δράσης στις περιοχές της Ανατολικής Αδριατικής που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κατοικούνταν από περισσότερο ή λιγότερο πυκνούς συνοικισμούς Αλβανών.

Από την έρευνα των αρχείων του Haus-, Hof-, Staatsarchiv της Βιέννης προκύπτει ότι το αλβανικό έθνος δεν υφίστατο ως τέτοιο και ότι η Βιέννη προσπάθησε για την πραγμάτωση των δικών της στρατηγικών συμφερόντων να προωθήσει το εθνικό αίσθημα ανάμεσα στους Αλβανούς, το οποίο σε εκείνη τη χρονική στιγμή, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις και τις επανειλημμένες εξηγήσεις των αυστροούγγρων διπλωματών, δεν υπήρχε.

Ο στρατηγικός στόχος της Βιέννης, να ανακόψει μακροπρόθεσμα και διαρκώς κάθε είδος σλαβικών προσπαθειών στα νοτιοδυτικά σύνορα της Αυστροουγγαρίας θα επιτυγχάνονταν μέσω της εξέλιξης των αλβανικών πληθυσμών σε έναν λαό που θα μπορούσε να σχηματίσει το κράτος του μελλοντικού έθνους της Αλβανίας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου ήταν απολύτως αναγκαίο ένα βοηθητικό μέσο, το οποίο είχε παίξει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία σχηματισμού όλων των λαών: την ίδρυση σχολείων.

Η παρούσα διατριβή βασίζεται σε αρχειακό υλικό της περιόδου 1896-1908, το οποίο κατά το μεγαλύτερο μέρος είναι ανέκδοτο. Το υπό έρευνα χρονικό διάστημα τελειώνει το 1908, όταν το κίνημα των Νεοτούρκων ανήλθε στην εξουσία και οδήγησε σε μία θεμελιώδη αλλαγή του πολιτικού πλαισίου στο οποίο είχε δράσει έως τότε η Αυστροουγγαρία…»