Επέτειος ανακηρύξεως της Αυτονομίας σήμερα ως μέτρο καλύτερης προστασίας του Β/Η Ελληνισμού. Ως αναφορά στα γεγονότα αναδημοσιεύουμε το ρεπορτάζ της Γαλλικής «Illustation” και του δημοσιογράφου Ζαν Λεν, που δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 9ης Μαΐου 1914 με σημειώσεις του απεσταλμένου κατευθείαν απ’ τα μέρη που βρίσκονταν υπό τη διοίκηση της Κυβέρνησης του Χρηστάκη Γωρ. Ζωγράφου.

Συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο του Ρενέ Πυώ «Δυστυχισμένη Βόρειος Ήπειρος» (Rene Puaux “La malheureuse Epire”.

«Ο ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ»

Η Βόρειος Ήπειρος, που από τις 25 Απριλίου τα ελληνικά στρατεύματα δέχτηκαν εντολή να την εκκενώσουν, μόλις πριν από λίγο αντέταξε στην αλβανική χωροφυλακή, που είχε επιφορτιστεί να καταλάβει τα εδάφη της, αντίσταση, μέχρι τώρα πεισματώδη, με τα εθελοντικά τάγματα της.

Η συγκέντρωση των ηπειρωτικών στρατευμάτων στη «μεθοριακή» γραμμή επιχειρήθηκε με μια μέθοδο και μια ενεργητικότητα αξιοσημείωτες, ενόσω αποσύρονταν οι ελληνικές θέσεις. Οι πρώτες επιθέσεις των Αλβανών αποκρούστηκαν σθεναρά και μάλιστα τα στρατεύματα της αυτόνομης κυβέρνησης έχουν καταλάβει, μπροστά από τις γραμμές τους, τα στρατηγικά σημεία που έκριναν αναγκαία για την αμυντική τους δράση. Η αντίσταση αυτή έχει τη δυνατότητα να παραταθεί; Πως έχει γίνει και ποιες είναι οι πηγές της, τα στοιχεία της και οι δυνάμεις της;…

Κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Απριλίου, ο ανταποκριτής μας, κ. Ζαν Λεν διέσχισε τα εδάφη της Ηπείρου που η Ευρωπαϊκή διπλωματία τα έχει ενσωματώσει στην Αλβανία και των οποίων οι ελληνικοί πληθυσμοί, χωρίς την υποστήριξη της ελληνικής κυβέρνησης, έχουν οργανωθεί να υπερασπίσουν την εθνική τους ζωή. Η ενδιαφέρουσα έρευνα του συνεργάτη μας στους Αγίους Σαράνταμ στο Δέλβινο, στο Αργυρόκαστρο και στη «μεθοριακή» γραμμή, επιβεβαιώνοντας πλήρως την αυστηρότατη ουδετερότητα που έχει τηρήσει σ’ αυτές τις περιοχές η Ελλάδα, καταμαρτυρεί ότι τα μέσα άμυνας αυτών των πληθυσμών δεν είναι καθόλου κατώτερα από την ενεργητικότητα, την εθνική ζωτικότητα που διαδηλώνουν.

Η ΟΥΔΕΡΕΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Στο βάθος ενός μικρού όρμου τριγυρισμένου από βουνά, το μικρό λιμάνι των Αγίων Σαράντα είναι αποκλεισμένο από ένα ελληνικό πολεμικό. Ένας νεαρός γιατρός, γοητευτικός, που τον έχουμε γνωρίσει επικεφαλής ενός κινητού νοσοκομείου κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο κ. Δούλης, αδελφός του συνταγματάρχη, είναι μέσα σε μια παράγκα από σανίδες, κυβερνήτης του τόπου:

«… Θέλουν να πιστεύουν πως η Ελλάδα μας υποστηρίζει κρυφά εναντίον των Αλβανών, μου λέει. Κοιτάξτε αυτό το μικρό πολεμικό που μας επιτηρεί, κατά διαταγή του κ. Βενιζέλου: η απλή παρουσία του στα ανοιχτά μας κάνει να χάνουμε 100.000 φράγκα το μήνα… Μα βέβαια. Πριν από τον αποκλεισμό, δεκάξι πλοία την εβδομάδα προσέγγιζαν στο λιμανάκι μας. Φέρνανε ότι χρειάζεται η ορεινή Ήπειρος. Και μόνη η είσπραξη του 11% «εις αξίαν» ως δικαίωμα εισόδου απέφερε κατά μέσο όρο 100.0000 φράγκα το μήνα. Σε μια στιγμή που έχουμε μεγάλη ανάγκη χρημάτων, το ότι μας στερούν μια τέτοια πηγή δεν σημαίνει πως ασκείται πάνω μας η πίεση, που είναι ίσως εμφανές πως πρέπει να είναι η πιο αποτελεσματική;»

Ο κ. Βενιζέλος έδωσε το λόγο του σε μερικές ξένες κυβερνήσεις ότι «δεν θα συνέβαινε τίποτε στην Ήπειρο». Έκανε αυτή τη διαβεβαίωση, γιατί πίστευε πως κατείχε τα αποφασιστικότερα μέσα καταναγκασμού. Και παρ’ όλα αυτά η Ήπειρος οργανώνεται, ετοιμάζεται για τον αγώνα.

Γύρω από το Δέλβινο βλέπουμε θέσεις ένοπλων χωρικών που φυλάνε τη δημοσιά, τους δρόμους, τα περάσματα. Για στολή πολλοί δεν έχουν παρά μονάχα αστυνομικό σκούφο χακί με ένα σταυρό μπλε ή ένα βυζαντινό αετό. Κάτω από την κάπα του βοσκού κρέμεται μια ξιφολόγχη δεμένη με σπάγκο σε έναν ζωστήεα από ύφασμα ή δέρμα. Όμως έχουν όλοι τους ντουφέκια Μάουζερ και οι ζώνες τους είναι παραγεμισμένες με φυσίγγια.

Στην πλατεία του χωριού ένας εθελοντής, γραφικός και βαρύς, είναι φρουρά μπροστά στη σημαία της Αυτονομίας – την ελληνική σημαία, γαλανόλευκη, με άσπρο σταυρό, που σαν να τον διαγράφει ένας βυζαντινός αετός χρυσόμαυρος. Ένα μεγάλο σπίτι έχει μετατραπεί σε στρατώνα και ένα άλλο σε νοσοκομείο. Μέσα σ’ αυτό το μικρό κέντρο μπόρεσαν να εκπαιδεύσουν ένα πλήρες σύνταγμαμε περισσότερους από 2.000 άνδρες, που το διοικεί ένας λοχαγός του ελληνικού στρατού και που θα φύγει σύντομα για το μέτωπο.

Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ κ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Το Αργυρόκαστρο, σκαρφαλωμένο στο άγριο και αποκομμένο βουνό του, δεσπόζεται από ένα παλιό φρούριο. Το Αργυρόκαστρο, «κάστρο από άργυρο», που σήμερα πια το αποκαλούν «Άγριο κάστρο», είναι η έδρα της κυβέρνσηςη της αυτόνομης Ηπείρου, της οποίας αρχηγός είναι ο κ. Χρηστάκης Ζωγράφος.

Είδα τον κ. Ζωγράφο, που με δέχτηκε με τον ευγενέστερο τρόπου που υπάρχει στον κόσμο. Τον συνόδευσα πολλές φορές στους καθημερινούς του περιπάτους. Και δεν θα μπορούσε να είναι υπερβολικό ότι κι αν πω για το θαυμασμό που αξίζει η αυταπάρνηση αυτού του ανθρώπου.

Άρρωστος – υποφέρει από οδυνηρή στηθάγχη – σε ηλικία που ακόμα κι ένας υγιής άνθρωπος, που έχει πίσω του μια ζωή πολύ γεμάτη, σκέφτεται γενικά να ξεκουραστεί, ο «Πρόεδρος» δεν δίστασε παρ’ όλα αυτά να θυσιαστεί για την υπόθεση της χώρας του. Πολύ απλά, χωρίς την παραμικρή έμφαση σας λέει:

«Έπρεπε, πρώτα να πάρει η Ευρώπη στα σοβαρά το ηπειρωτικό κίνημα κι έπειτα για να μην εκφυλισθεί το κίνημα σε αναρχία, ένα πρόσωπο με κάποιο κύρος να πάρει την αρχηγία του. Είμαι Ηπειρώτης, υπήρξα υπουργός, ήμουν τελευταία γενικός κυβερνήτης της Ελληνικής Ηπείρου. Η τύχη μ’ έχει υποδείξει. Δεν μπορούσα με κανένα τρόπο να εγκαταλείψω τους δικούς μου στη δυστυχία τους…».

Είδα το μέρος διαμονής αυτού του ανθρώπου που είναι συνηθισμένος στην άνεση και τις φροντίδες που απαιτεί η κατάσταση της υγείας του: μένει σ’ ένα σπίτι με τοίχους ασπρισμένους με ασβέστη, ένα σπίτι κρύο, τρομερό, όπου έχει μόνο το κρεβάτι του… Τον είδα να σέρνεται κυριολεκτικά γύρω στα δρομάκια της πόλης στηριγμένος στο σιδερένιο μπαστούνι του και στον ώμο ενός ευζώνου. Ενώ του είναι απαγορευμένο – για την καρδιά του – να περπατά σε ανηφοριές, στο Αργυρόκαστρο δεν μπορεί να κάνει ούτε ένα βήμα χωρίς να πρέπει να «αναρριχηθεί» - είναι η μόνη λέξη που ταιριάζει.

Αληθινά, ο κ. Ζωγράφος, αποδεχόμενος να διευθύνει την ηπειρωτική αντίσταση, έδωσε δείγμα μιας όμορφης και σπάνιας αυταπάρνησης. Γύρω του άνθρωποι με διάφορες δραστηριότητες ήρθαν να τεθούν στην υπηρεσία της ίδιας υπόθεσης. Οι μητροπολίτες του Αργυροκάστρου και της Κόνιτσας είναι υπουργοί της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών.

Όμορφες φυσιογνωμίες και οι δύο, αν και πολύ διαφορετικές: ο πρώτο, ο πανιερότατος Βασίλειος, γέροντας με ενθουσιασμό τόσο νεανικό όσο χιονάτα είναι τα γένια του: ο δεύτερος, νέος με γένια μαύρα, τόσο λακωνικός όσο είναι δραστήριος, ψυχρός φαινομενικά και πάντα σε κίνηση. Ο κ. Καραπάνος, ανεψιός του κ. Ζωγράφου, διπλωμάτης νουνεχής, ελάχιστα επιρρεπής σε βιαστικά μέτρα, είναι υπουργός των Εξωτερικών. Ο συνταγματάρχης Δούλης, που άφησε πρόσφατα τον ελληνικό στρατό, είναι υπουργός Πολέμου. Ο κ. Παρμενίδης ασχολείται με τα οικονομικά ζητήματα. Ο κ. Μπαμίχας, γιατρός, με ηπειρωτική καταγωγή, εγκατεστημένος στην Αίγυπτο, άφησε, με γενναιότητα, πελατεία και κλινική, δηλαδή πολύ σοβαρά εισοδήματα, για να έρθει εδώ να αναλάβει τη διεύθυνση των υπηρεσιών υγεία.

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Υπό τη γενική διεύθυνση του υπουργού Πολέμου, γίνεται μια τριπλή στρατιωτική οργάνωση: η οργάνωση των κυρίως Ηπειρωτών, τον Ιερολοχιτών: η οργάνωση των κρητικών ομάδων και η οργάνωση των Γαριβαλδινών. ΟΙ Ηπειρώτες, εκπαιδευμένοι, μορφωμένοι και πειθαρχημένοι όπως τα τακτικά ελληνικά στρατεύματα, διοικούνται από αξιωματικούς που έχουν παραιτηθεί από τον ελληνικό στρατό και λαμβάνουν καθημερινό μισθό 1,33 φράγκα, από τα οποία τα 0.70 για την τροφή τους. Η κρητικές ομάδες, άεργες από τότε που η Κρήτη είναι ελληνική, ήρθαν να τεθούν στην υπηρεσία της Ηπείρου. Τέλος, οι Γαριβαλδινοί του κόμη Ρώμα, όλοι τους παλιοί στρατιώτες, σχηματίζουν επίλεκτο σώμα. Έτσι αυτή την ώρα η αυτόνομη κυβέρνηση διαθέτει 12. 000 περίπου άνδρες, όλους καλά οπλισμένους με ντουφέκια Μάουζερ. Έχει προμήθειες σημαντικές σε πολεμοφόδια. Κατέχει πολλά κανόνια και μερικά μυδράλλια. Και περιμένει ακόμα υλικό πολέμου, παρά την κατάσχεση του κ. Βενιζέλου στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας 240.000 φράγκων, που έχει στείλει ένας πλούσιος Ηπειρώτης της Αμερικής για την αγορά μιας συστοιχίας πυροβολικού.

…Αφού είδα, στο κέντρο, την κεφαλή του αυτονομιστικού κινήματος, θέλησα να δω την κατάσταση στα «μέτωπα». Στο λεσκοβίκι, όπως και στην Πρεμετή, στην Κλεισούρα, στο Τεπελένι, υπάρχουν ακόμα στρατεύματα ελληνικά. Μέσα στο Λεσκοβίκι ιδιαίτερα, υπάρχουν δύο εξουσίες που αλληλοαγνοούνται απόλυτα: από τη μια μεριά ο Έλληνας διοικητής με τους δύο λόχους του και τη χωροφυλακή του: από την άλλη ο αυτονομιστής κυβερνήτης, που έχει στις διαταγές του χίλιους άνδρες. Οι Αλβανοί είναι τρία χιλιόμετρα από την πόλη. Όλες οι γυναίκες είναι στην Κόνιτσα. Επικρατεί ατμόσφαιρα πολέμου. ΟΙ Αλβανοί που έχουν μείνει στο Λεσκοβίκι, είναι πολύ λίγοι, αλλά πολύ πλούσιοι και, επειδή φοβούνται θορύβους και διαμάχες σκέφτονται να αγκαταλείψουν τη χώρα ταυτόχρονα με τον ελληνικό στρατό για να πάνε να ζήσουν στην Ελλάδα. Από την άλλη μεριά, σύμφωνα με τις διαταγές της κυβέρνησης του κ. Βενιζέλου, κάθε στρατιώτης ή αξιωματικός Έλληνας που έχει παραιτηθεί και κατατάσσεται στις εξεγερμένες δυνάμεις, θεωρείται λιποτάκτης και θα περάσει υπό στρατοδικείο μόλις επιστρέψει στην Ελλάδα. Όσον αφορά τους πολίτες, κάθε εκδήλωση συμπάθειας εκ μέρους ενός υπαλλήλου συνεπάγεται πάραυτα την ανάκληση. Βλέπουμε, λοιπόν, με ποια αυστηρότητα ο κ. Βενιζέλος τηρεί το λόγο που έδωσε.

Όταν η Ελλάδα εκκενώσει την Ήπειρο, η κυβέρνηση του Αργυροκάστρου θα πετύχει με τις δυνάμεις της να εγγυηθεί την εθνική ζωή αυτής τη δύστυχης χώρας στο βαθμό που ήταν σεβαστή μέχρι τώρα; Μία φρόνιμη και δίκαιη διπλωματία θα μπορέσει να αποφύγει νέες σφαγές και νέα ερείπια; Όσοι έχουν διασχίσει τη χώρα έχουν την πεποίθηση πως μία συνεννόηση με λίγες υποχωρήσεις και πολλή καλή θέληση δεν θα ήταν αδύνατη.

ΖΑΝ ΛΕΝ

Ο κ. Ζωγράφος δήλωσε στον ανταποκριτή των Temps ( των ΚΑΙΡΩΝ) κ. ντε Ζεσέν πως, αφού κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να λυθεί το ηπειρωτικό ζήτημα με ειρηνικές διαπραγματεύσεις, τότε μόνο αισθάνθηκε υποχρεωμένος να διατάξει την ένοπλη αντίσταση. ΟΙ Αλβανοί και οι Ηπειρώτες αγωνίζονται τώρα σε όλη τη «μεθόριο». Θέσεις έχουν καταληφθεί και ανακαταληφθεί. Οι πληροφορίες είναι ακόμη ανακριβείς και δεν συμφωνούν ικανοποιητικά μεταξύ τους, οπότε δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τις προόδους του ενός ή του άλλου αντιπάλου.».