Αντί οιουδήποτε άλλου σημειώματος για την Επέτειο της Αυτονομίας της Β. Ηπείρου αντιγράψαμε λίγες σειρές απ’ το ιστορικό πόνημα πρωταγωνιστή του κινήματος, μετέπειτα βουλευτή Κορυτσάς στη Βουλή των Ελλήνων, Κωνσταντίνου Σκεδνέρη. Γραμμένο λίγα μόλις χρόνια μετά τα γεγονότα το βιβλίο του κ. Σκενδέρη έχει σπουδαία σημασία στην τεκμηρίωση των ιστορικών γεγονότων σε όλα τα επίπεδα.
Αξίζει τον κόπο το απόσπασμα να διαβαστεί.
Είναι ταυτόχρονα ρεπορτάζ καλογραμμένο που αφενός καταγράφει το λαϊκό συναίσθημα και αφετέρου την υπευθυνότητα στις διατυπώσεις των ιθυνόντων, ημερολόγιο με όλες τις λεπτομερείς επισημάνσεις και ανάλυση.
Η απόφαση των Ηπειρωτών, πολιτικών, εκκλησιαστικών και στρατιωτικών ανδρών δεν ήταν καθόλου αναρχική αντίδραση. Παραμένει σημείο αναφοράς ως προς τη σοβαρότητα και την συνταύτιση των στόχων με προηγμένες αντιλήψεις στο πεδίο των δικαιωμάτων του ανθρώπου, της πολιτικής συγκυρίας για την πατρίδα και το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, της ελπίδας ότι θα απαλλαγούμε απ’ τη βαριά σκιά της ημισελήνου…
«…Κεφάλαιον Δ
Ο Ζωγράφος φθάνει εις Αργυρόκαστρον.-Ένθερμος υποδοχή.-Επιβλητική η τελετή της ανυψώσεως της Σημαίας Αυτονόμου.-Η προκήρυξις της Αυτονόμου Κυβερνήσεως.
Αλλά ας σταματήσωμεν εις το σημείον τούτο και ίδωμεν τι γίνεται εις την λοιπήν Βόρ. Ήπειρο, το τμήμα Αργυρόκαστρον δηλονότι.
Ο Γεωρ. Χ. Ζωγράφος αναχωρήσας εξ Αθηνών την 13 Φεβρουαρίου 1914, μετά δύο ημέρας έφθασεν εις Αργυρόκαστρον όπου εσχημάτισε την Κυβέρνησιν Αυτονόμου Ηπείρου ως ανωτέρω είπομεν.
Ο λαός τον εδέχθη μετ’ ενθουσιασμού απεριγράπτου φιλών τους πόδας του. Σπαρακτικαί σκηναί λαμβάνουσι χώραν εκπλήκτους κρατούσαι τους ξένους δημοσιογράφους τους παρακολουθώντας το εξελισόμενον δράμα.
«Διότι έφθανεν εις μίας στιγμήν, έγραφε μία αγγλική εφημερίς, καθ’ ην αι γυναίκες και τα παιδιά προσεύχονται γονατιστά, φιλούν τους τάφους των πατέρων των, τα κατώφλια των οικιών των, ασπάζονται το γλυκύ της γενετείρας χώμα και καταρώμενοι τους ανοικτείρμονας σφαγιαστάς των, φεύγουν ζητούντες άσυλον εις το ελληνικόν έδαφος. Οι άνδρες οι δυνάμενοι να φέρουν όπλα, αποφασισμένοι να πέσουν εντίμως υπεραμυνόμενοι της ελευθερίας της πατρίδος των, με δάκρυα εις τους οφθαλμούς αποχωρίζονται από τας οικογενείας των και τρέπονται εις τα χιονισμένα βουνά της Ηπείρου, οπόθεν θα ηχήση το εγερτήριον σάλπισμα, του οποίου ο αντίλαλος θα συγκλονίσει το Πανελλήνιον».
Υπό τοιαύτας συνθήκας υποφώσκει η πρωία της 17 Φεβρουαρίου. Πάνοπλος ο λαός σθγκεντρούται εις το παρά το Αργυρόκαστρον ρέοντα Δρίνον.
Είναι η 3’ μ.μ. ώρα. Ο ήλιος περιέβαλε τους καταφόρτους εξ εθελοντικών σωμάτων λόφους, και ελαφρός απηλιώτης έστελε μεθυστικόν των βουνών άρωμα. Μυσταγωγία εκ των σπανίων, ομοία εκείνης η οποία προς εκατόν ετών εν τη Μονή της Αγίας Λαύρας υπό τους ιδίους οιωνούς, υπό τας αυτάς συνθήκας ετελείτο! Η σκηνή είναι συγκινητική! Όλοι δακρύουν! Υψούται η Σημαία της Αυτονόμου η οποία ήτο «Ελληνική» ή μάλλον ελληνικωτέρα της ελληνικής, φέρουσα εν τω μέσω τον «Δικέφαλον Αετόν».
Η ηχώ μετέδιδεν εις τας πλησίον κλιτείς και χαράδρας το μέγα μήνυμα της Ανεξαρτησίας της Β. Ηπείρου!
Το πλήθος γίνεται έξω φρενών ζητωκραυγάζον, όταν προσέρχεται ο αείμνηστος Γεωργ. Χ. Ζωγράφος περιβαλλόμενος υπό των Μητροπολιτών Δρυϊνουπόλεως Βασιλείου, Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδωνος και Αλεξ. Καραπάνου.
Οι Μητροπολίται ενδύονται τα ωμοφόρια και επανωκαλύμαυχα αυτών. Αρχίζει ο αγιασμός. Όταν ο Μητροπολίτης εξεφώνησε το «Ευλογητός ο Θεός ημών» η βοή έπαυσε και οι πάντες απεκαλύφθησαν. Όταν ο διάκονος εδεήθη υπέρ του «αηττήτου Βασιλέβς Κωνσταντίνου» άπαντες έκαμψαν τα γόνατα.
Όταν δεύτερα δέησις υπέρ του «Προέδρου της Β. Ηπείρου», Γεωργ. Ζωγράφου, αντήχησαν οι πυκνοί πυροβολισμοί των 7 χιλιάδων ανδρών, και διεπέρασαν τους αιθέρας, το ευρόσυνον γεγονός αναγγέλλοντες. Συγχρόνως υψούτο η Σημαία της Αυτονόμου, ραντισθείσα με το αγιασμένο νερό του Δρίνου! Εξ άλλου εν συγκινήσει και σεβασμό υποστέλλεται άλλη Σημαία έτερον έμβλημα σήμερον το οποίον τα πτέρυγας του προστατεύει 7 εκατομμύρια Ελλήνων. Την στιγμήν εκείνην συγκινητικώτατον λόγον εξεφώνησε ο Μητροπολίτης Βασίλειος ειπών: «Χάριν της υπερτάτης Εθνικής ανάγκης κατεβιβάσθης, ο θείον όνειρον, ημών τε και των πατέρων μας γαλανόλευκη μας, εθνική μας Σημαία. Αλλά αντί Σου δεν ανυψώνομεν ξένην αλλά την θυγατέρα σου, Ηπειρωτικήν, προωρισμένην να κασχίση κατά της αλβανικής ημισελήνου!
Ζητωκραυγαί, στεντορίαι υπέρ της Αυτονόμου Ηπείρου και του Βασιλέως Κωνσταντίνου εκάλυψαν τους λόγους του Μητροπολίτου των ιερολοχιτών παρουσιαζόντων όπλα. Επειδή εγνώσθη ότι η Ελλην. Κυβέρνησις, δια να μη δώση σημεία κακής πίστεως έναντι των Δυνάμεων είχε διατάξει τον στρατόν να παρεμποδίσει την εξύψωσιν της Σημαίας, της Αυτονόμου, τότε δύναμις 2 χιλιάδων ανδρών διηρημένη εις διμοιρίας εχούσας δεδοκιμασμένους αρχηγούς, επροστάτευε την ανύψωσιν της Σημαίας κατά επιθέσεως του στρατού όστις όντως από πρωϊας δι αυστηρών διαταγών περί παρεμποδίσεως της ανακηρύξεως της αυτονομίας, μετά πυροβολικού παρετάχθη εις τα αξιομάχους της πόλεως θέσεις. Ούχ ήττον η Σημαία ανεπετάσθη, ο δε Πρόεδρος της προσωρινής Κυβερνήσεως Γ. Χ. Ζωγράφος εξεφώνησε λόγον εξόχως πολιτικόν. Ομιλήσας περί της βάσεως και των αρχών της κηρυσσομένης Αυτονομίας, γ οποία εν ονόματι των αρχών του πολιτισμού και του δικαίου και των διεθνών νόμων του πολέμου, δια την αποφασισθείσαν άμυναν της χώρας, κηρύσει και επαγγέλεται την ασφάλειαν της ζωής, της τιμής και της περιουσίας των τε Χριστιανών και των Μουσουλμάνων άνευ ουδενός μίσους. Η Ήπειρος, εξηκολούθησεν ο Γ. Ζωγράφος αναλαμβάνει αγώνας αμύνης, αλλ αμύνης ευγενούς υπέρ εαυτής ελευθερίας τα δίκαια όμως πάντων, θα καταστούν σεβαστά.
«- Η Ελλάς, είπεν, εξηναγκάσθη να θυσιάση την Ήπειρον χάριν ανωτέρων συμφερόντων. Ο Ηπειρωτικός όμως λαός δεν δύναται να υποκύψει εις τον ζυγόν βαρβάρου λαού, αι δε εγγυήσεις ας υπόσχονται, δεν είναι δυνατόν να τηρηθούν. Το προ πεντακοσίων ετών όνειρον εκπληρούται σήμερον, εν τη αποφάσει των Ηπειρωτών όπως αποθάνουν υπέρ της Ελευθερίας των».
Ο Ζωγράφος αφού ετόνισε την αφοσίωσιν του Ηπειρωτ. στρατού, ούτινος η πειθαρχία και η τυφλή υπακοή, θα συντελέσουν εις την αποφυγήν παντός εκτρώπου και θα αποτελέσουν πλύτιμον άμυναν της χώρας, εζητωκραύγασεν εν τέλει υπέρ του Βασιλέως, του στατρού και του έθνους.
Μετά την αναπέτασιν της Σημαίας ωμίλησε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος και κατόπιν ολόκληρον το πλήθος διηυθύνθη προς την πόλιν του Αργυροκάστρου. Ένεκα των αυστηροτάτων διαταγών αίτινες είχον δοθή, δεν ερρίφθη ουδείς πυροβολισμός. Και τούτο ωφείλεται εις την περίνοιαν και σωφροσύνην του Στρατηγού Παπούλα ο οποίος διαβλέπων την ακατάσχετον ορμήν και την απόφασιν των οπλιτών, απέφυγε να θέση τον στρατόν εις την σκληράν δοκιμασίαν, να εμποδίση τους επαναστάτας και ούτω απεσοβήθησαν σοβαρά απευκταία.
Κατόπιν εις την πλατείαν του Διοικητηρίου, ο Μητροπολίτης Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδων Βλάχος δια λόγου ενθουσιώδους ηλέκτρισε τα πλήθη της Σημάιας εν μέσω δαιμονιωδών κωδωνοκρουσιών, κρουομένων όλων των κωδώνων των Εκκλησιών υψουμένης υπό την επίβλεψιν ενόπλων επί τούτω τεταγμένων σημαιοφόρων, εις τον εξώστην του Διοικητηρίου. Η Κυβέρνησις μετά ταύτα συνελθούσα, την εξής προκήρυξιν απηύθυνε προς τον λαόν:…» …
