Κεφαλλήνες αγιογράφοι σε μνημεία της Ορθ. Εκκλησίας της Αλβανίας - Του ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΝΤΟΥΛΑ, Φιλολόγου – Ερευνητή

Δημοσιεύθηκε: 03/07/2017 13:22 Τελευταία Ενημέρωση: 03/07/2017 13:21 Από: Tachydromos

Στις 24 Ιουνίου 1992 η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως εξέλεξε, ομοφώνως, τον καταγόμενο από την Κεφαλλονιά Επίσκοπο Ανδρούσης κ. Αναστάσιο Γιαννουλάτο στη θέση του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας. Η συγκεκριμένη εκλογή θεωρήθηκε ως η πλέον βέλτιστη, γεγονός που επιβεβαιώθηκε από την εικοσιπενταετή καρποφόρα ποιμαντορία του στο πηδάλιο της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας, ομολογουμένη από όλους. Πρόδρομοι του Αρχιεπισκόπου κ. Αναστασίου στην περιοχή θα πρέπει να θεωρηθούν, κατά κάποιον τρόπο, οι συμπατριώτες του Κεφαλλήνες αγιογράφοι Αληβήζιος Φωκάς και Δημήτριος.

Ο πρώτος δραστηριοποιήθηκε εικονογραφικά σε περιοχές του Αργυροκάστρου, ενώ φορητή εικόνα του δεύτερου είχε τοποθετηθεί στο ναό της Αγίας Παρασκευής στη συνοικία «Κωτσιάτες» Κάτω Λεσινίτσας των Αγίων Σαράντα.

Ι. «διά χειρός Αληβηζιου Φωκά εκ νήσου Κεφαλληνίας»

Ο αγιογράφος Αληβήζιος Φωκάς από την Κεφαλλονιά πρωτοεμφανίστηκε στη Λυντζουριά Αργυροκάστρου το 1613, εποχή κατά την οποία ιστόρησε το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Σαρακίνιστας. Το 1617 τοιχογράφησε, στην ίδια περιοχή, το ναό των αγίων μαρτύρων Μηνά, Βίκτορος και Βικεντίου Τρανοσίστας. Ο συγκεκριμένος ναός κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1970. Η καλλιτεχνική παρουσία του στην ευρύτερη περιοχή θα ολοκληρωθεί το 1622 με την ιστόρηση του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βραχογοραντζής Μαύρης Ρίζας Αργυροκάστρου σε συνεργασία με τον Κύπριο αγιογράφο Ονούφριο. Η συνεργασία αυτή κρίνεται ως ιδιαιτέρως σημαντική καθώς ο Ονούφριος υπήρξε ένας εξαιρετικός αγιογράφος για την εποχή του.

Από το εικονογραφικό έργο του Αληβήζιου Φωκά διασώθηκε μόνον ο τοιχογραφικός διάκοσμος του τελευταίου ναού. Το συγκεκριμένο μνημείο αποδόθηκε σε λειτουργική χρήση το 2005, μετά την ολοκλήρωση των στερεωτικών και αναστηλωτικών εργασιών και τη συντήρηση των τοιχογραφιών του με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας και την προσωπική φροντίδα του Αρχιεπισκόπου κ. Αναστασίου και του νυν μητροπολίτη Αργυροκάστρου κ. Δημητρίου, τότε Γενικού Αρχιερατικού Επιτρόπου της συγκεκριμένης μητρόπολης. Διασώθηκαν, τέλος, και οι τρεις κτητορικές επιγραφές των ναών που ιστόρησε ο Αληβήζιος Φωκάς, χάρη στην καταγραφή τους από τον αρχιδιάκονο της Μητρόπολης Δρυινουπόλεως, Δελβίνου και Χειμάρρας Σωφρόνιο Παπακυριακού (1904 έως 1909), τον Παναγιώτη Πουλίτσα (1915) και το θεολόγο Theofan Popa (δεκ. 1950). Τα κείμενα των κτητορικών επιγραφών έχουν ως εξής:

Α. Κτητορική επιγραφή του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Σαρακίνιστας σύμφωνα με την καταγραφή του αρχιδιακόνου Σωφρονίου Παπακυριακού. Το κείμενο της κτητορικής επιγραφής και ο τοιχογραφικός διάκοσμος δεν σώζονται σήμερα.

«ΑΝΙΣΤΟΡΗΘΗ ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΠΑΡΘΕΝΟΥ ΜΑΡΙΑΣ ΕΝ ΤΑΙΣ ΗΜΕΡΑΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΕΣΤΑΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΗΜΩΝ ΚΥΡΟΥ ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΔΡΥΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ, ΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΔΩΝ ΤΩΝ ΕΥΓΕΝΕΣΤΑΤΩΝ ΣΑΡΑΚΙΝΙΣΤΑΣ ΚΑΙ ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΠΑ ΣΤΑΘΙΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΣ ΕΞΑΡΧΟΣ ΥΙΟΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΚΑΙ ΜΑΣΤΟΡΑΣ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΚΤΙΣΕ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΟΥ ΒΕΛΟΝΗ ΕΠΙ ΕΤΟΥΣ ΖΡΚΑ+αχιγ (= 1613), ΙΝΔΙΚΤΙΩΝΟΣ ΙΔ. ΑΝΙΣΤΟΡΗΘΗ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΑΛΗΒΙΖΙΟΥ ΦΩΚΑ ΕΚ ΝΗΣΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ».

β. Κτητορική επιγραφή του ναού των αγίων μαρτύρων Μηνά, Βίκτορος και Βικεντίου Τρανοσίστας σύμφωνα με τις καταγραφές των Παν. Πουλίτσα και Theofan Popa. Ο ναός αυτός έχει κατεδαφιστεί τη δεκ. 1970 και στη θέση του κτίσθηκε νέος.

«ΑΝΑΚΕΝΗΘΥ ΚΕ ΥΣΤΟΡΙΘΥ Ω ΘΙΟΣ ΚΕ ΠΑ[Ν]ΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΜΑΡΤΙ/ΡΟΝ ΜΗΝΑ, ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΚΕ ΒΙΚΕΝΤΙΟΥ ΕΝ ΤΕΣ Η/ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΕΣΤΑΤΟΥ ΚΙΡΟΥ ΜΑΝΤΘΕΟΥ ΕΠΗΣΚΟΠΟΥ ΔΡΗΝΟΠΟΛΕΟΣ ΚΕ / ΑΡΓΙΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ΚΕ Ο ΕΦΙΜΕΡΗΟΣ ΑΥΤ[Η]Σ ΜΟΝΗΣ ΠΑΠΑΣΑΓΟΣ ΥΟΣ ΔΙΜΟΥ ΒΕΣΟΥ ΚΕ ΚΤΗΤΟΡΑΣ ΤΗΣ ΑΥΤΗΣ ΜΟΝΗΣ / ΔΗΑ ΣΙΝΔΡΟΜΗΣ ΚΟΠΟΥ ΜΟΧΘΟΥ ΚΕ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΝ [ΕΥ]/ΓΕΝΕΣΤΑΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΟΝ ΤΡΑΝΟΥΣΤΑΣ ΕΠΗ ΕΤΟΥ[Σ] ΖΡΚΕ – αχιζ (=1617). Η ΙΚΤΗΟΝΟΣ ΙΕ, / ΙΛΗΟΥ ΚΙΚΛΗ ΙΓ, ΣΕΛΗΝΗΣ ΚΙ[Κ]ΛΗ ΙΘ [--------] ΗΣΤΟΡΗ/ΘΥ ΔΥΑ ΧΙΡΟΣ ΕΜΟΥ ΑΛΗΒΗΖΙΟΥ ΦΟΚΑ ΕΚ ΝΗΣΟΥ ΚΕΦ[ΑΛΛΗΝΙΑΣ]». γ. Κτητορική επιγραφή του ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βραχογοραντζής σύμφωνα με την καταγραφή του Theofan Popa και συμπληρώσεις του συντάκτη του άρθρου. «ΑΝΑΚΕΝΗΣΘΗ [ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ] ΗΜΟΝ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΕ ΑΥΠ[ΑΡΘΕΝΟΥ ΜΑΡΙΑΣ ΕΝ ΤΑΙΣ ΗΜΕΡΑΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΕΣ/ΤΑΤΟΥ] ΗΜΟΝ ΚΙΡΟΥ [ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΔΡΥΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ΚΑΙ ο ΑΝΑΓΝ]ΟΣΤΗΣ ΑΥΤΗΣ ΜΟΝΗΣ [ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ] ΜΟΧΘΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΝ [ΕΥΓΕΝΕΣΤΑΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ ΒΛΑΧΟΓΟΡΑΝΤΖΗΣ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ] ΟΝΟΥΦΡΙΟΥ ΚΗΠΡΕΟΥ ΚΕ ΑΛΗΒΙΖΗΟΥ [ΦΩΚΑ ΕΚ ΝΗΣΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΕΠΙ ΕΤΟΥΣ] ΑΧΚΒ (= 1621)».

ΙΙ. «Έργον Δημητρίου Κεφαλλήνος»

Ο αγιογράφος Δημήτριος από την Κεφαλλονιά διατηρούσε αγιογραφικό εργαστήριο στην Πάτρα. Από το εργαστήριο αυτό προέρχονταν η φορητή εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνος, που ήταν τοποθετημένη στο ναό της Αγίας Παρασκευής στη συνοικία «Κωτσιάτες» Κάτω Λεσινίτσας περιοχής Θεολόγου των Αγίων Σαράντα. Η εικόνα, που αποσπάστηκε από το ναό την περίοδο του διωγμού της Ορθόδοξης Εκκλησίας, έφερε μόνο το όνομα του ζωγράφου και όχι του δωρητή. Είναι πιθανό κάτω από την ανωνυμία να υποκρύπτεται απόδημος Λεσινιτσινός ενδεχομένως με το επώνυμο Κώτσιας, εξού και η ονομασία της συνοικίας «Κωτσιάτες», ο οποίος δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά στην Πάτρα, όπου και διέμεινε. Εξάλλου, η πόλη των Πατρών αποτέλεσε διαχρονικά τον πόλο έλξης πολλών ανθρώπων, που κατάγονταν από τη συγκεκριμένη περιοχή. Η επιγραφή της εικόνας που κατέγραψε τη δεκαετία 1950 ο θεολόγος Theofan Popa, έχει ως εξής: «Έργον Δημητρίου/Κεφαλλήνος/εν Πάτρα[ι]ς / -1878».

Η περίπτωση των Κεφαλλήνων αγιογράφων δεν είναι η μόνη σε ό,τι αφορά την ιστόρηση τοιχογραφιών ή τη φιλοτέχνηση φορητών εικόνων σε μνημεία περιοχών της Αλβανίας με ορθόδοξο πληθυσμό. Το ίδιο συνέβη και με καλλιτέχνες, που ασκούσαν την τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας. Ο σχετικός κατάλογος είναι μακρύς και ενδιαφέρον όσον αφορά τον αριθμό και τη γεωγραφική προέλευσή τους. Βεβαίως, ο τόπος αυτός ανέδειξε σπουδαίους γηγενείς καλλιτέχνες, όπως τον Ονούφριο του Βερατίου και το γιο του Νικόλαο, το Δαβίδ Σελινίτσα, το δάσκαλο Κωνσταντίνο, τον Ιερομόναχο Κωνσταντίνο, τους Κωνσταντίνο και Αθανάσιο Ζωγράφους, τον Κωνσταντίνο Σπαθαράκο, το μοναχό Συμεών της Αρδενίτσας, τον ιερέα Ευθύμιο, τους ζωγράφους Τέρπο, Γιάννη Κάτρο, Νικόλα Γκούγκα και άλλους. Ουδέποτε, όμως, έπαυσε η συνύπαρξη ή συνεργασία εντοπίων και μη, καθώς στην ιστορική διαχρονία τα δυτικά Βαλκάνια αποτέλεσαν έναν ευρύτερο ενιαίο πολιτισμικό χώρο με συνεχείς επαφές και μετακινήσεις καλλιτεχνών και συνακόλουθα επιρροές ένθεν κακείθεν.

(αναδημοσίευση από ΠΡΩΙΝΟ ΛΟΓΟ)

Κοινοποίηση

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Live Stream

Coming Soon