Ενώ περιμένουν να τελειώσει η, ατελείωτη τελικά, μεταπολεμική περίοδος, πολλές χώρες της νοτιο Ανατολικής Ευρώπης εξακολουθούν να ζουν ανάμεσα στη διαφθορά, τον ανταγωνισμό και τις συγκρούσεις. Έτσι, οι λαοί που τους χωρίζουν τα πάντα είναι ενωμένοι σε ένα μόνο στόχο: τη μετανάστευση αναφέρει έρευνα της Repubblica

Ο μηχανικός Siradj Duhan γεννήθηκε στη Βοσνία, αλλά ζει στη Βιέννη για περισσότερα από τριάντα χρόνια, όπου είναι επικεφαλής της Εταιρείας Βόσνιων Ακαδημαϊκών. Από το 2019 προσπαθεί να εξάγει ένα κομμάτι της παλιάς του χώρας στη νέα του πατρίδα: θα ήθελε οι Βόσνιοι να αναγνωριστούν ως επίσημη μειονότητα της Δημοκρατίας.

Το δοκιμάζει στην Αυστρία γιατί στη Βοσνία θα ήταν αδύνατο: σχεδόν τριάντα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, μόνο το 2,7 τοις εκατό του πληθυσμού δηλώνει Βόσνιος, όλοι οι άλλοι είναι εγγεγραμμένοι ως Σέρβοι, Κροάτες ή Βόσνιοι-Μουσουλμάνοι.

Στα Βαλκάνια οι εθνοτικές εντάσεις συνεχίζουν να κυριαρχούν: αν στο Ανατολικό Σεράγεβο οι Σέρβοι πολιτοφύλακες μόλις παρέλασαν μπροστά από τον γιο του εγκληματία πολέμου Ράτκο Μλάντιτς, στο Κοσσυφοπέδιο η αντίθεση μεταξύ του κράτους με την αλβανική πλειοψηφία και Δήμων με σερβική πλειοψηφία σταμάτησαν ένα βήμα από την ένοπλη αντιπαράθεση εν όψει των εκλογών της 23ης Απριλίου.

Αλλά η εθνική ταυτότητα είναι ακαταμάχητη ακόμη και για όσους δεν συμμετείχαν στους πολέμους της δεκαετίας του 1990: ο Αλβανός πρωθυπουργός Έντι Ράμα κυβερνά μια χώρα που βασανίζεται από τη διαφθορά και τη φτώχεια, αλλά βρίσκει τον χρόνο να επισκεφτεί τον πρώην πρόεδρο του Κοσσυφοπεδίου Χασίμ Θάτσι στη φυλακή, πρώην διοικητή των Αλβανών ανταρτών του UCK και κατηγορούμενο για εγκλήματα πολέμου στο Δικαστήριο της Χάγης. Δεν είναι τυχαίο ότι, από σύνοδο κορυφής σε σύνοδο κορυφής, η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει να κρατά τα Δυτικά Βαλκάνια μακριά. Αλλά το θέμα είναι άλλο: περιμένοντας να περάσει η ατελείωτη μεταπολεμική περίοδος, όλο και περισσότεροι Βόσνιοι, Σέρβοι, Αλβανοί και Κροάτες γυρίζουν σελίδα μεταναστεύοντας.

Με τη γλώσσα των αριθμών

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, μόνο η Γουιάνα έχει μεγαλύτερο ποσοστό κατοίκων στο εξωτερικό από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την Αλβανία. Και η διασπορά τροφοδοτείται από μια ροή αποχωρήσεων που, σύμφωνα με το Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας του Σεράγεβο, οδήγησε τον πληθυσμό σε ηλικία εργασίας των Δυτικών Βαλκανίων σε μείωση κατά πάνω από 400.000 από το 2016 έως το 2020.

Οι λαοί που διαφωνούν στα πάντα ενώνονται με την επιθυμία να φύγουν: η κυβέρνηση του Βελιγραδίου παραπονιέται ότι η Σερβία χάνει «μία πόλη το χρόνο», η στατιστική υπηρεσία παρατηρεί με απογοήτευση πώς ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 10 τοις εκατό σε δέκα χρόνια, στη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Έρευνα των Ηνωμένων Εθνών αποκαλύπτει ότι το 72 τοις εκατό των νέων πιστεύει ότι ζει σε μια «δομικά διεφθαρμένη» χώρα, από την οποία σχεδόν οι μισοί θέλουν να φύγουν το συντομότερο δυνατό.

Εκατοντάδες χιλιάδες ξεφεύγουν από τη φτώχεια, τη διαφθορά, τη ρύπανση. Και αν στο παρελθόν έφευγαν κυρίως εργάτες, σήμερα άνδρες και γυναίκες, εργάτες και πτυχιούχοι ξεκίνησαν: «Τη δεκαετία του 1990, οι νέοι μας έφυγαν γεμάτοι ελπίδα για το μέλλον», λέει ο Afrim Krasniqi, πολιτικός επιστήμονας στο πανεπιστήμιο των Τιράνων. «Σήμερα οι άνθρωποι μεταναστεύουν επειδή έχουν χάσει κάθε ελπίδα στη χώρα τους».

Οι προβλέψεις των Ηνωμένων Εθνών είναι ανελέητες: η Βοσνία είναι προορισμένη να χάσει το 60 τοις εκατό των κατοίκων της τα επόμενα πενήντα χρόνια, η Αλβανία το 66% μέχρι το τέλος του αιώνα. Αλλά δεν χρειάζεται να εστιάσουμε στις δεκαετίες: «Το 2010 υπήρχαν εκατό μαθητές στις τάξεις μου, σήμερα δέκα» λέει ο Krasniqi.

«Από την άλλη, τα μαθήματα ιατρικής και νοσηλευτικής είναι γεμάτα με φοιτητές που έχουν ήδη το εισιτήριο για να φύγουν στις τσέπες τους: πέντε χιλιάδες Αλβανοί υγειονομικοί έχουν προσληφθεί μόνο τα τελευταία τρία χρόνια και μόνο στη Γερμανία». Ο οργανισμός Eurofound διερεύνησε την οικονομική ευημερία των ευρωπαίων εργαζομένων: το 5 τοις εκατό των Δανών δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα, αλλά το 69 τοις εκατό των Αλβανών. Όλα οδηγούν στην απόδραση.

Εάν ο πρωθυπουργός Έντι Ράμα συνεχίζει να απολαμβάνει της υποστήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 260.000 Αλβανοί μετανάστευσαν μόνο στην Ευρώπη τα πρώτα πέντε χρόνια της «βασιλείας» του. Και το 2021 η ροή ξανάρχισε με 42.000 αποχωρήσεις: «Ο Ράμα αρέσει γιατί εγγυάται σταθερότητα, αλλά οι Αλβανοί δεν ξέρουν τι να κάνουν με τη σταθερότητα» σχολιάζει ο Κράσνικι. «Όσον αφορά την Ευρώπη, μας προειδοποιεί για τις ρωσικές και κινεζικές επιρροές, αλλά δεν κάνει τίποτα για να αντιμετωπίσει τη μετανάστευση: βλέπει ευνοϊκά την έξοδο του ειδικευμένου εργατικού δυναμικού μας».

Χωρίς γιατρούς

Στο Κοσσυφοπέδιο αποφοιτούν 150 γιατροί το χρόνο, αλλά 180 φεύγουν. Οι χαμηλοί μισθοί και ο νεποτισμός βασανίζουν τόσο τους Σέρβους όσο και τους Αλβανούς, με αποτέλεσμα μόνο το 2019 σχεδόν το 2% των Κοσοβάρων μετανάστευσαν (σαν να έφευγαν 1.200.000 Ιταλοί), ενώ μετά την άρση των μέτρων του Covid το ίδιο όριο ξεπεράστηκε ήδη το 2021.

Οι αριθμοί στη Σερβία είναι λιγότερο δραματικοί, όπου, ωστόσο, η μετανάστευση συμβάλλει ουσιαστικά στη δημογραφική παράλυση: «Η πτώση του ποσοστού γεννήσεων οφείλεται κατά ένα 10-15 τοις εκατό στις μεταναστευτικές ροές», ισχυρίζεται ο Βλαντιμίρ Νικίτοβιτς, δημογράφος του Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών στο Βελιγράδι.

Το 2020, ο σερβικός πληθυσμός έπεσε κάτω από τα επτά εκατομμύρια για πρώτη φορά και κάθε χρόνο ένα αρνητικό ισοζύγιο 15-20 χιλιάδων κατοίκων πιστοποιεί την ανισορροπία μεταξύ των Σέρβων από τη Σερβία που φεύγουν και των Σέρβων από τη Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο που επανενώνονται για σπουδές ή εργασία στο Βελιγράδι: “Κατά μέσο όρο 50.000 Σέρβοι μεταναστεύουν κάθε χρόνο, και όχι μόνο για οικονομικούς λόγους: οι απλοί εργαζόμενοι πάνω από όλα αναζητούν καλύτερους μισθούς, αλλά οι απόφοιτοι θέλουν ένα πιο δίκαιο και λιγότερο διεφθαρμένο περιβάλλον”, εξηγεί ο Νικίτοβιτς.

Βρυξέλλες, αντίο

Για χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαινόταν να είναι η πανάκεια για όλα τα δεινά: «Αλλά μετά από τόση ακινησία, κανείς δεν το σκέφτεται πια», διαβεβαιώνει ο Krasniqi. «Στην Αλβανία οι εκλογές του 2021 ήταν οι πρώτες στις οποίες δεν έγινε λόγος για την Ευρώπη». Και ακόμη κι εκεί που είναι πλέον διαπιστωμένο γεγονός, η ΕΕ ανταμείβει τα άτομα, αλλά τιμωρεί τις κοινότητες: «Η Κροατία εντάχθηκε στην Ένωση το 2013», εξηγεί ο Tado Juric, δημογράφος στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ. «Τα πρώτα οκτώ χρόνια της ένταξης, 370.000 έφυγαν, η συντριπτική πλειοψηφία των νέων ηλικίας μεταξύ 20 και 39 ετών που έχουν μετακομίσει στη Γερμανία».

Για μια χώρα τεσσάρων εκατομμυρίων κατοίκων, αυτοί είναι εντυπωσιακοί αριθμοί, ειδικά επειδή «τα ίδια χρόνια οι συνταξιούχοι αυξήθηκαν κατά 10 τοις εκατό και οι φοιτητές μειώθηκαν κατά 10 τοις εκατό». Ο Juric διεξήγαγε έρευνα για τους συμπατριώτες του που μετανάστευσαν: “Το πρώτο πράγμα που κάνει εντύπωση είναι ότι πάνε στο εξωτερικό για να μείνουν: το 45% σχεδιάζει να επιστρέψει ως συνταξιούχος, το 40% ποτέ”.

Το δεύτερο πράγμα προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη, και για να το καταλάβουμε, είναι καλό να θυμόμαστε ότι στην Κροατία κατά τη διάρκεια της τουριστικής έκρηξης δεν είναι η έλλειψη εργασίας το πρόβλημα αλλά το ανθρώπινο δυναμικό: «Δεν είναι οικονομικοί λόγοι που διώχνουν τους ανθρώπους από τη χώρα, αλλά η αντίληψη ότι η διαφθορά είναι παντού και ότι η εργασιακή ηθική δεν μετράει τίποτα».

Αυτή η διατριβή επιβεβαιώνεται από ένα επεισόδιο από το 2018: το τμήμα του Δουβλίνου του HDZ, του ιστορικού Κροατικού εθνικιστικού κόμματος, προσκάλεσε συμπατριώτες που κατοικούν στην Ιρλανδία σε μια χριστουγεννιάτικη εκδήλωση. Ο κατακλυσμός ύβρεων και απειλών που ακολούθησε ανάγκασε τους διοργανωτές να ακυρώσουν την εκδήλωση.

Όπως στο Μεξικό

Σύμφωνα με τον Tado Juric, η Κροατία μετατρέπεται σε “Μεξικό της Γερμανίας”: “Η θεσμική ευθραυστότητα και η διαφθορά έχουν φέρει το 10% των Μεξικανών στις ΗΠΑ και άλλους τόσους Κροάτες στη Γερμανία”. Δεν είναι όμως μόνο η Κροατία. Ο Σέρβος δημογράφος Βλαντιμίρ Νικίτοβιτς συνοψίζει τα τελευταία τριάντα χρόνια μοναξιάς στα Βαλκάνια ως εξής: «Ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης μας μοιάζει περισσότερο με την Κεντρική Αμερική παρά με τους Ευρωπαίους γείτονές μας».

Με τον όρο ανθρώπινη ανάπτυξη εννοούμε την εκπαίδευση, την υγεία, το βιοτικό επίπεδο. Είναι μα πραγματικότητα κάτω από την εθνικιστική ρητορική. Το ίδιο που πριν από λίγους μήνες κοίταξε πάνω από ένα κτίριο στη Μιτρόβιτσα, στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο: κάποιος είχε γράψει “Αυτή είναι η Σερβία!”, κάποιος άλλος απάντησε: “Όχι, αυτό είναι το ταχυδρομείο”.

Με πληροφορίες από repubblica.it