Πρόκειται για ένα κτίριο παρακείμενο του Συγκροτήματος του Μητροπολιτικού Ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Αργυρόκαστρο, εκεί που έως την Ιταλική εισβολή στην Ελλάδα στεγάζονταν και λειτουργούσε το Γενικόν Προξενείον του Ελληνικού Βασιλείου.
Ευρισκόμενο σε προνομιακή θέση εντός του συνοικισμού του Παλαιού Παζαριού, στους πρόποδες του Κάστρου, εντός της ευρύτερης περιοχής της ακρόπολης του Αργυροκάστρου, κατά πάσα πιθανότητα αποτελεί περιουσιακό στοιχείο της Εκκλησίας με βάση ιστορικά στοιχεία που παραθέτουμε παρακάτω. Στην ουσία πρόκειται για μια συγκινητική διήγηση, απ’ αυτές που έγραψε ο Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πυώ για τους «Τεμπς», των Παρισίων, καθώς περιόδευε στην περιοχή λίγο πριν το Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αφορμή να ερευνήσουμε την υπόθεση είναι η φωτογραφία που μας προσκόμισε κάτοικος της παρακείμενης περιοχής καθώς και η κατάσταση εγκατάλειψης του ιστορικού αυτού κτιρίου. Γίνεται λόγος για ένα κτίσμα που στέγασε ένα ηρωικό προξενικό κλιμάκιο δεδομένου ότι μετά την ίδρυση του κράτους της Αλβανίας και ειδικά την ανακήρυξη του σε βασίλειο υπό τον Ζώγκου, δια του Προξενείου του Βασιλείου της Ελλάδας διεκπεραιώθηκαν αρκετές αποφάσεις καίριας σημασία για την γηγενή Ελληνική κοινότητα στη Βόρεια Ήπειρο. Εκ του Προξενείου στηρίχθηκαν ειδικά τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί και ως κορυφαίο ιστορικό γεγονός διοργανώθηκε η αντίσταση των κοινοτήτων και ενοριών της ΕΕΜ για την κρατικοποίηση της παιδείας απ’ το Ζώγκου και την κατάργηση προνομίων στην εκμάθηση της ελληνικής μητρικής γλώσσας. Ο λόγος για την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και την θετική έκβαση της υπόθεσης.
Η φωτογραφία λοιπόν μας δείχνει μια γαμήλια συνοδεία που κατά πάσα πιθανότητα αφού ολοκληρώθηκε η τελετή στέψης στην Εκκλησία παρουσιάζονται να δηλώσουν το γάμο και στο Γενικό Προξενείο της Ελλάδας. Ειδικά για τις περιπτώσεις που εις εκ των συζύγων, κατά το συνηθέστερο ο άνδρας, ήταν ξενιτεμένος και είχε ταξιδέψει στις ΗΠΑ με έγγραφα που εξέδιδαν οι ελληνικές προξενικές αρχές για έλληνες πολίτες υπό την Οθωμανική επικράτεια, κάτι τέτοιο ήταν επιβεβλημένο εξ άλλου.
Για το κτίριο αυτό και τα ίχνη περί της ιστορίας ανέγερσης και ιδιοκτησίας του μας δίνει έμμεσες πληροφορίες, όπως προαναφέρθηκε, ο Rene Puaux στο βιβλίο του “La malheureuse Epire” (που στην ελληνική μετάφραση κυκλοφορεί υπό τον τίτλο «Δυστυχισμένη Βόρειος Ήπειρος»). Συγκεκριμένα ο Πυώ γράφει εντυπωσιασμένος για την Κυριακάτικη Λειτουργία στον Μητροπολιτικό Ναό της Μεταμορφώσεως, την προσωπικότητα του Μητροπολίτη Βασιλείου αλλά και την αρχοντική μορφή ενός πλουσίου εμπόρου του Αργυροκάστρου κ. Ζωτίδη (Ζώτος είναι γνωστός στην συνοικία και το εν λόγω κτίσμα το ομολογούν ως δικό του). Ο Πυώ όμως μας διαβεβαιώνει ότι άγαμος ον ο κ. Ζώτος το κτίριο το είχε ήδη αφιερώσει στην Μητρόπολη όπως χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες των εκπαιδευτηρίων της πόλης του Αργυροκάστρου. Είναι εντυπωσιακά τα όσα ο Πυώ γράφει και τα αναπαράγουμε ακολούθως:
«… Λίγες ώρες αργότερα, ενώ γράφω, ο αξιαγάπητος κ. Ζωτίδης, ο οικοδεσπότης, ένας ηλικιωμένος άγαμος – που όπως μου είπαν – αφήνει με διαθήκη όλη την περιουσία του στα ελληνικά σχολεία του Αργυροκάστρου, και έχει μάλιστα φροντίσει το σπίτι του να χτιστεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί αμέσως μετά το θάνατο του να λειτουργήσει ως σχολείο, μου ανακοίνωσε την άφιξη μιας επιτροπής…».
Ενώ από ανταπόκριση στην «Illustration” αναφέρει: «… Στη φωτογραφία που τον παρουσιάζει εδώ και που την τράβηξα τη στιγμή που έβγαινε απ’ την Αρχιεπισκοπή, είναι περιστοιχισμένος από το διοικητή Τρουπάκη, διοικητή του στρατού στο Αργυρόκαστρο, τον κ. Ζωτίδη, το πιο μεγάλο ‘Έλληνα φιλάνθρωπο της πόλης, του οποίου όλα τα αγαθά και το σπίτι έχουν κληροδοτηθεί με διαθήκη για τη δημιουργία ενός τεράστιου παρθεναγωγείου Ελληνίδων στο Αργυρόκαστρο, και τον κ. Σωτηριάδη, συντηρητή του μουσείου της Ακρόπολης καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας…».
Θα ήταν χειρονομία με ιδιαίτερη συμβολική αξία αλλά και αντικειμενική δεδομένου ότι θα αναβάθμιζε τους λόγους επίσκεψης στην περιοχή η αποκατάσταση του εγκαταλειμμένου πια αυτού ιστορικού κτίσματος.
