Τα τελευταία χρόνια ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Θανάσης Ντίνος, ομογενής απ’ το Αργυρόκαστρο κυκλοφόρησε μια σειρά ιστορικών μυθιστορημάτων. Γραμμένα στην αλβανική και αποτελεί μια μοναδικότητα της συγγραφικής του παραγωγής και τούτο. Οι συνθήκες στις οποίες μεγάλωσε και εκπαιδεύτηκε, όπως σε πολλούς της δικής του γενιάς, στέρησε τη δυνατότητα ώστε να μπορούν σε επίπεδο παραγωγής γραπτού λογοτεχνικού λόγου της Ελληνικής.
Τούτο όμως αποτελεί υπό μια οπτική γωνία και μια ευκαιρία.
Τα μυθιστορήματα στα οποία θέλουμε να αναφερθούν μπορούν να συμπεριληφθούν στην κατηγορία του ιστορικού μυθιστορήματος. Αυτό διότι τα γεγονότα στα οποία εστιάζουν όπως και τα πρόσωπα επίσης είναι πραγματικά και αφορούν σε τεκταινόμενα του πιο πρόσφατου ή παλιότερου παρελθόντος του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού.
Είναι ευκαιρία και πρωτοτυπία εξ αυτής της άποψης το γεγονός ότι ο Θανάσης Ντίνος, ζητήματα της ιστορίας και γεγονότα που αποτελούν αυτονόητα πράγματα και τμήμα της συλλογικής συνείδησης της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας τα προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό της Αλβανίας. Με τόλμη μάλιστα, δεδομένου ότι ορισμένα εξ αυτών αποτελούν ταμπού για την κοινή γνώμη αλλά και την επίσημη ιστοριογραφία και προσέγγιση στη χώρα.
Ο συγγραφέας δεν έχει απλά διαβάσει καλά την ιστορία του μικρού τόπου μας και της κοινωνίας. Τα έχει καταστήσει κομμάτι του δικού προβληματισμού και με ιδιαίτερη τέχνη γραφής και λόγου προσπαθεί να προβληματίσει την κριτική και την σκέψη του αναγνώστη.
Αγγίζουν ευαίσθητα ζητήματα αλλά που προφανώς θα πρέπει να προβληματίζουν και αποστολή του συγγραφέα που δεν φοβάται απέναντι στην αλήθεια είναι ακριβώς να αναμοχλεύει τη μνήμη όχι όμως με σκοπό τον παροξυσμό των πληγών.
Η ανάγνωση των βιβλίων αυτών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Θανάσης Ντίνος τα καταφέρνει καλά. Προσθέτει όχι απλά κάτι ακόμη σε ότι αφορά τη λογοτεχνία αλλά μια άλλη επισκόπηση της ιστορίας. Αξίζουν βέβαια να μεταφραστούν και στην Ελληνική για να διαπιστωθεί ότι ο συλλογικός πόνος έχει γίνει και πόνος του συγγραφέα. Η περηφάνια για τους αγώνες της κοινότητας συνεχίζουν να συγκινούν και να παράγουν μυθιστόρημα κι έτσι να διαιωνίζεται στο χρόνο και τις γενιές.
Ιστορίες απ’ το παρελθόν του βίαιου εξισλαμισμού σε περιοχές του ευρύτερου Βορειοηπειρωτικού χώρου αναβιώνουν στο «Prishja ose Nderrimi dhe Ndalimi” ( Ο χαλασμός ή η αλλαξοπιστία και διακοπή). Έχει πολύ πόνο περιγράφοντας πως το φαινόμενο της ισλαμικής βίας των κρατούντων Οθωμανών αγγίζει το πρόσωπο, το οικογενειακό περιβάλλον την κοινότητα. Είναι πραγματική τραγωδία που αναβιώνει στις σελίδες του ιστορικού αυτού μυθιστορήματος. Δεν είναι μια απλή περιδιάβαση της ιστορίας και με την επιστημονική στεγανότητα. Πρόκειται για ακούσματα και αφηγήματα που σώζονται στη συλλογική μνήμη της περιοχής που εμπνέουν τον συγγραφέα και κάνουν πιο προσεκτικό τον αναγνώστη. Και τον αλβανόγλωσσο αναγνώστη που με προσοχή του αφυπνίζει αυτό το σχετικά πρόσφατο κοινό με τους Χριστιανούς παρελθόν. Δεν είναι αντιφατικό το μήνυμα. Απεναντίας έχει σχέση με κοινωνικές εξελίξεις που αφορούν το σήμερα και την πραγματικότητα όπου πολλοί νέοι απ’ τις περιοχές και οικογένειες αυτές «επαναπατρίζονται» στην πίστη την πρώτη…
Η καταπίεση των οικογενειών του μουσουλμάνων μπέηδων και αγάδων που είχαν εξασφαλίσει φέουδα και προνόμια απ’ τους Τούρκους στην περιοχή του Βούρκου, η αδικία και η στυγνότητα της συμπεριφοράς τους έναντι των Χριστιανών Ελλήνων αποτελούν το θέμα του άλλου μυθιστορήματος «Mesi” (Στο μέσο). Συνάμα οι αγώνες αντίστασης τους υπό το παράδειγμα του θρυλικού καπετάνιου του Βούρκου, του Θύμιου Λώλη. Δεν είναι ζήτημα κατοχύρωσης της ιστορικής αλήθειας για τις θυσίες που έχει ιστορικά καταθέσει ο Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός. Είναι ακόμη περισσότερο η αναζήτηση μιας άλλης διάστασης και λογοτεχνική μεταφορά της δίψας για ελευθερία και δικαιοσύνη που συνοδεύουν τον Ελληνισμό σε όλη του την ιστορία και τη γεωγραφία της μαρτυρίας του. Ως εκ τούτου συμβάλει χωρίς να προκαλεί στην απόδειξη της ιστορικής πραγματικότητας ότι η ΕΕΜ γνώριζε όχι απλά την τέχνη της ανοχής και συμβίωσης αλλά και της ανδρείας και του ηρωισμού για να αντιπαλέψει τις αδικίες των συγκυριών.
Ο Θ. Ντίνος έρχεται όμως και στα πιο πρόσφατα ιστορικά δεδομένα για τους Βορειοηπειρώτες Έλληνες. Τα σύνορα που τοποθετήθηκαν μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας. Το χωριό που επιλέγει είναι ιδιαίτερα συμβολικό. Πρόκειται για την Κοσοβίτσα που τα σύνορα την αποκόπτουν όχι απλά απ’ τον εθνικό κορμό αλλά και από συστατικό της κομμάτι όπως ο συνοικισμός της Αγίας Μαρίνας. Η επιβολή μάλιστα μετά την επικράτηση του κομουνιστικού καθεστώτος της απομόνωσης στην Αλβανία, μεθοριακού καθεστώτος σε μεγάλη περιοχή της Δρόπολης, την αποκόπτουν ουσιαστικά την Κοσοβίτσα και απ’ το υπόλοιπο των κοινοτήτων των Ελλήνων. Δημιουργείται μια πρωτότυπη κατάσταση που ακόμη πιο πρωτότυπα έρχεται στη γραφίδα του κ. Ντίνο στο μυθιστόρημα «Fshati i prere ose Njeqind vjet ten dare” (Το διακεκομμένο χωριό ή εκατό χρόνια χωρισμένοι). Τα γεγονότα ακολουθούν την ιστορική εξέλιξη από το 1913 και έως αργά όταν τα συρματοπλέγματα των συνόρων πέφτουν και αρχίζει και πάλι η ελεύθερη επικοινωνία. Κάνουν και μεταπηδήσεις σε περιόδους προ το 13 Τουρκοκρατία. Οι οικογένειες ακολουθούν επίσης τη γενεαλογική εξέλιξη προσφέροντας συνοχή και βιώματα προγενέστερων και νεότερων.
Ανάλογο θέμα έχει και το «Shenja e Shenjte” (Το ιερό σημάδι).
